معاملات بایدن در خاورمیانه

سفر «جو بایدن» رئیس‌جمهوری آمریکا به خاورمیانه که مدت‌ها است نگاه ناظران مسائل منطقه را به خود دوخته چهارشنبه گذشته از اراضی اشغالی آغاز شد؛ سفری که از همان ابتدا پرحاشیه شد؛ از گیجی بایدن روی فرش قرمز مقامات اسرائیلی و اظهارِ اینکه «الان باید چکار کنم؟» تا دست دادن مجدد با شخصیت خیالی و خودداری خواننده زن اسرائیلی از دست دادن با رئیس جمهوری آمریکا.

این حاشیه‌ها در ادامه سفر خاورمیانه‌ای بایدن هم ادامه یافت و در دیدار وی با «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان، خبرنگاری با صدای بلند رئیس‌جمهوری آمریکا را خطاب قرار داد که آیا هنوز سلطنت سعودی منفور است؛ سوالی که اشاره به مواضع قبلی وی در ارتباط با قتل «جمال خاشقچی» داشت که گفته بود عربستان در جهان منفور و منزوی خواهد شد.

به گزارش ایران مامن، صرف‌نظر از این حواشی و انتقاداتی فراوانی که نثار بایدن می‌شود – از جمله اظهارات «محمود عباس» رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی که پرسیده آوارگی فلسطینی‌ها کی تمام می‌شود؟- متن سفر رئیس‌جمهوری آمریکا مشخصا ائتلافی آمریکایی-اسرائیلی-خلیجی را دنبال می‌کند؛ خلیجی (فارس) از آن جهت که عراق و یمن و لبنان و سوریه و … را در برنخواهد گرفت.

نوک پیکان این ائتلاف از دید بایدن باید بیشتر علیه «ولادیمیر پوتین» باشد که قرار است همزمان با «رجب طیب اردوغان» راهی تهران شود.

با نگاهی به یارکشی‌های منطقه‌ای اخیر می‌توان گفت همانقدر که بایدن می‌کوشد سویه‌های ضدروسی سه‌گانه عربی-صهیونیستی-آمریکایی را تقویت کند، اسرائیلی‌ها و طیفی از اعراب از شاخ به شاخ شدن با مسکو پرهیز دارند و ترجیح می‌دهند جنبه ضدایرانی آن تقویت شود.

البته وزیر مشاور در امور خارجی امارات همزمان با مطرح شدن مجدد ایجاد «ناتوی عربی» اظهار داشته پذیرای ایجاد محور علیه هیچ کشوری در منطقه به ویژه ایران نیستیم.

موضوع دیگری که در ارتباط با حضور بایدن در خاورمیانه به خصوص عربستان مطرح است جلب نظر سعودی‌ها به همراهی با واشنگتن در بازار انرژی و تنگ‌تر کردن عرصه بر مسکو در ازای ترمیم مشروعیت بن‌ سلمان و تقویت جایگاه وی در عربستان است.

در اراضی اشغالی چه گذشت؟

پس از مواضع ضد ایرانی تازه «یائیر لاپید» نخست وزیر اسرائیل نوبت به رونمایی از سلاح لیزری اسرائیلی‌ها برای بایدن رسید که به گفته مقامات تل‌آویو هدف آن تقابل با پهپادها و موشک‌‌های ایران و نیروهای همسو با ایران در منطقه است.

در گام بعدی، صبح پنجشنبه گذشته بود که امضای «بیانیه  اورشلیم» در دستور کار قرار گرفت؛ بیانیه یا اعلامیه‌ای که از توافق راهبردی اسرائیل و آمریکا و اجماع نظر بایدن و لاپید بر سر جلوگیری از دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای خبر می‌دهد. به دنبال این محوریت ضدایرانی در سفر رئیس‌جمهوری آمریکا به اسرائیل تمام دیدارهای بایدن با مقامات فعلی و سابق اسرائیلی به صورت مستقیم و غیرمستقیم با ایران، مذاکرات هسته‌ای، نفوذ منطقه‌ای، توان دفاعی و آینده برجام اختصاص داشت.

در ادامه، بایدن بعدازظهر پنجشنبه گذشته در کنفرانس خبری مشترک با یائیر لاپید مدعی شد ایالات متحده تا ابد منتظر پاسخ ایران در رابطه با بازگشت به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ نخواهد ماند. رئیس‌جمهور آمریکا همچنین عنوان کرد نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را از لیست گروه‌های تروریستی خارجی خارج نخواهد کرد. این در حالی است که بایدن چهارشنبه در گفت‌وگو با شبکه ۱۲ اسرائیل ادعا کرده بود کماکان به احیای توافق هسته‌ای با ایران متعهد است.

به دنبال تحرکات ضد ایرانی بایدن و مقامات اسرائیلی بود که اولین پرواز مستقیم از فرودگاه بن‌گوریون در جده، دیروز (جمعه) به زمین نشست. پیش‌تر از آن، اداره کل هواپیمایی عربستان بامداد دیروز (جمعه) اعلام کرده بود حریم هوایی این کشور به روی تمامی پروازهای غیرنظامی که الزامات را رعایت کنند (از‌جمله هواپیماهای اسرائیلی) باز است.

بایدن در نقش کاتالیزور مناسبات سعودی-اسرائیلی

جو بایدن که برای نخستین بار به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا با گذشت حدود ۱۸ ماه از آغاز ریاست‌جمهوری خود به اسرائیل و عربستان سفر کرد، از توافق‌های اقتصادی و امنیتی تل‌‌آویو و ریاض با میانجیگری واشنگتن خبر داد. در جریان سفر دو‌روزه بایدن به اسرائیل، با تصویب جزئیات توافقی بر سر دو جزیره راهبردی تیران و صنافیر در دریای سرخ، راه عربستان سعودی را برای برداشتن گام‌هایی در جهت عادی‌سازی روابط دو‌جانبه هموار کرد.

این توافق که ایالات متحده ماه‌ها بی‌سروصدا درحال میانجیگری میان عربستان سعودی، اسرائیل و مصر برای رسیدن به آن بوده است، یک دستاورد مهم سیاست خارجی برای دولت بایدن در خاورمیانه محسوب خواهد شد. مقام‌های اسرائیلی گفته‌اند اسرائیل چراغ سبز توافق بر سر جزایر دریای سرخ را به ایالات متحده نشان داده است. به گفته آنها جزئیات توافق بر سر جزایر تیران و صنافیر مورد تأیید دفتر نخست‌وزیری، وزارت امور خارجه و وزارت دفاع اسرائیل قرار گرفته است.

مالکیت جزایر تیران و صنافیر از زمان فروپاشی امپراتوری عثمانی در پایان جنگ جهانی اول، میان عربستان سعودی، مصر و اسرائیل جابه‌جا شده است. در این ارتباط، عربستان سعودی به ایالات متحده ضمانت می‌دهد که به تعهدهای مرتبط با توافق‌نامه صلح ۱۹۷۹ میان اسرائیل و مصر و به‌ویژه آزادی کشتیرانی در تنگه تیران برای کشتی‌های اسرائیلی پایبند باشد. ایالات متحده نیز بر اساس تعهدات سعودی‌ها به اسرائیل درباره آزادی دریانوردی تضمین امنیتی خواهد داد.

بایدن در نشست خبری مشترک با یائیر لاپید، نخست‌وزیر انتقالی اسرائیل، در اورشلیم گفت به برداشته‌شدن گام‌های احتمالی برای عادی‌سازی روابط عربستان سعودی با اسرائیل «خوش‌بین» است. با‌این‌حال، تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که بعید است ریاض در طول سفر بایدن یا زمانی که ملک سلمان ۸۶‌ساله هنوز بر عربستان سلطنت می‌کند، با روابط رسمی با اسرائیل موافقت کند.

ایده بازار مشترک به موازات ناتوی عربی

وزیر دارایی اسرائیل ابراز امیدواری کرده سفر بایدن به اسرائیل و عربستان منجر به شکل‌گیری بازار مشترک خاورمیانه شود.

«آویگدور لیبرمن» در جریان سخنرانی در کنفرانسی اقتصادی گفته است: زمان ایجاد یک بازار مشترک جدید در خاورمیانه با مشارکت اسرائیل، عربستان سعودی، اردن و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس فرا رسیده است.

به گفته لیبرمن، شکل‌گیری این بازار هم از نظر امنیتی و هم از لحاظ اقتصادی چالش‌برانگیز خواهد بود. وزیر دارایی اسرائیل چشم‌انداز بازار مشترک منطقه‌ای را شامل شبکه بزرگراهی و ریلی توصیف کرد که مناطقی همچون اسرائیل، اردن، عربستان سعودی، بحرین و امارات عربی متحده را به یکدیگر متصل می‌کند.

اسرائیل با حمایت ایالات متحده در سال ۲۰۲۰ نسبت به عادی‌سازی روابط خود با چهار کشور عربی شامل امارات، بحرین، سودان و مراکش اقدام کرد؛ با این وجود عربستان سعودی همچنان به دلیل عدم حصول توافق رسمی در مورد تشکیل کشور مستقل فلسطینی، از به رسمیت شناختن رسمی اسرائیل خودداری کرده است.