تاریخ انتشار : شنبه 24 آبان 1399 - 15:48
کد خبر : 3275

دکتر حسن سلامی

رویایی که فیرَحی داشت؛ تلفیق حق و آزادی

رویایی که فیرَحی داشت؛ تلفیق حق و آزادی

«داوود فیرحی» پژوهشگر و نواندیش دینی که بامداد بیست و یکم آبان ماه به «علت» کرونا جان داد در حیات علمی و عملی خویش رویاهایی داشت که آشتی سُنّت و مدرنیته (نوگرایی)، فقه و جمهوریت، شورا و دموکراسی به ویژه تلفیق حق و آزادی، مهم ترین آن ها به حساب می آیند. فیرحی در مجموعه

«داوود فیرحی» پژوهشگر و نواندیش دینی که بامداد بیست و یکم آبان ماه به «علت» کرونا جان داد در حیات علمی و عملی خویش رویاهایی داشت که آشتی سُنّت و مدرنیته (نوگرایی)، فقه و جمهوریت، شورا و دموکراسی به ویژه تلفیق حق و آزادی، مهم ترین آن ها به حساب می آیند.

فیرحی در مجموعه آثار خود از جمله کتاب فقه و سیاست در ایران معاصر، سه مفهوم متفاوت از «حق» در ادبیات و اندیشه اسلامی را از هم تفکیک می کند: الف- مفهوم کلامی حق به معنای حقیقت ، ب- مفهوم اخلاقی حق به معنای «درست و سزاوار» و ج- مفهوم فقهی حق به معنای سلطه اعتباری، یعنی سلطه اعتباری انسان بر غیر، اعم از مال و شخص یا هر ۲ که اغلب امری اجتماعی است.

هم چنین از دیدگاه او، سه مفهوم متفاوت از «آزادی» در ادبیات و اندیشه اسلامی وجود دارد: الف- مفهوم کلامی آزادی که ناظر و ناشی از درکی هستی شناسانه از ماهیت انسان و اختیار او است.

فیرحی

دکتر داود فیرحی

 

به نظر فیرحی، شیعیان از نظر کلامی جزو «عدلیه» هستند و عدلیه در جدال جبر و اختیار، البته بر مدار اختیار می چرخد. بدین سان، پذیرش عدل الهی، شیعه را ناگزیر به قبول آزادی (اختیار و حریت) می کند.

ب- مفهوم اخلاقی آزادی به معنای بنده ی دیگران نبودن، زیرا خداوند، انسان را آزاد آفریده است. هم چنین به معنای «از فرومایگی پرهیز نمودن و آن چنان زندگی کردن که بین تو و خداوند صاحب نعمتی وجود نداشته باشد». در این مفهوم از آزادی انسان در همه ی فعالیت های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی – به جز در حوزه ی محرمات شرعی- آزاد است.

ج-  مفهوم فقهی آزادی، نخست به عنوان یک «قاعده» یعنی که هر انسانی آزاد است و خداوند کسی را غیر آزاد خلق نکرده است. دوم به مثابه یک «اصل» که مرجع عقل عملی است که در حالت شک جاری می شود. یعنی «اصل در انسان این است که آزاد باشد و هرگاه شک و تردیدی وجود داشته باشد که آیا شخصی آزاد است یا بنده، و بندگی اش اثبات نشده باشد، اصل بر آزادی او است».

از منظر مرحوم فیرحی «اصالت آزادی و حریت» امری عقلی و بنابراین پیشا دینی است و نیازی به حدیث و تشریع شرع ندارد. طبق این اصل، مبنا در انسان” اصالت حریت” و در اشیا و اموال” اصالت مِلکیت ” است (۱).

این پژوهشگر ِ حوزه ی اندیشه ی سیاسی اسلام باور داشت که وظیفه ی تلفیق حق و آزادی بر عهده ی جامعه ی مدنی و دولت (به معنای مجموعه ی قوا) است و در دولت های جدید تحولات مهمی رخ داده است که مهم ترین آن ها گسترش خارق العاده  دولت و ورود دولت به حوزه رفاه، آموزش، اقتصاد، سلامت، صنعت و… است که بسیار فراتر از وظایف سنتی در دولت قدیم برای اجرای احکام شرعی است. این وظایف جدید بیش از آنکه در حوزه ی احکام شرعی باشد در قلمرو حقوق شهروندی است و ناگزیر، نیازمند سازو کارها (مکانیسم ها) ی نظارتی موثر شهروندان است.

کرونا که عاطفه ندارد و بویی از مهر و شفقت نبرده است اجازه نداد که فیرحی میانسال به رویاهایش در ایران دست یابد اما او کتاب هایی را از خود به یادگار گذاشته به این امید و رویا که در این کتاب ها، دانشجویان و پژوهشگران چیزهایی بخوانند که هستیِ خود، جامعه و حکومتشان را دگرگون کند.

 

(۱) بنگرید: فقه و سیاست در ایران معاصر، ج ۱ ، داوود فیرحی، نشر نی، تهران، ۱۳۹۴ ، ص ۹۶ و ۱۳۹-۱۴۰

 

* نوشتارهای ستون مداد مشکی صرفا دربردارنده نظرات نویسنده است و به واسطه تنوع آرا و دیدگاه‌ها انتشار می‌یابد

ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : 0
  • نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
  • نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.

مداد مشکی

کسب‌وکار
تبلیغات