وقتی خیریه شر درست می‌کند

خیریه‌ها به عنوان تشکل‌های مردمی یا به عبارتی سازمان‌های مردم‌نهاد فعالیت پرفراز و فرودی را طی دهه‌ها در کشور ما داشته‌اند؛ فعالیتی که به رغم رفع نیازهای عمدتا معیشتی افراد و خانوارهای آسیب‌پذیر، چالش‌زا نیز بوده است.

طی سال‌های اخیر و جدا از برچسب‌های سیاسی که روی برخی از سمن‌ها خورده و حساسیت‌های حاکمیتی را برانگیخته، برخی فعالان اجتماعی می‌گویند خیریه‌ها به خصوص در نواحی حاشیه بعضا برای خود قلمرو قدرت تشکیل داده‌اند و بستر ایجاد «کیش شخصیت» برای سرکردگان این نهادها ایجاد شده است.

به گزارش ایران مامن، از منظری آسیب‌شناسانه فعالیت خیریه‌ها گاه باعث آسیب‌هایی شده که از جمله آن‌ها آن‌ها می‌شود به وابسته‌سازی اقشار آسیب‌پذیر به کمک‌های معیشتی، نقض حریم خصوصی شهروندان به بهانه جلب کمک‌های مردمی، تشدید رقابت‌های پیدا و پنهان بین سمن‌ها و … اشاره کرد.

با این حال رسانه‌های وابسته به این سمن‌ها به خصوص در شبکه‌های اجتماعی با شدت و حدت به تبلیغ مشغولند و بسیاری هم در داخل و خارج کشور با چشم پوشیدن از آسیب‌های یاد شده رویکرد حمایتی در این زمینه در پیش گرفته‌اند.

به گزارش «ایران اینترنشنال» سیل سراسری اخیر بار دیگر خلا کمبود خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد چون جمعیت امام علی را برای شهروندان یادآوری می‌کند. افراد تحت حمایت نهادهای مردمی تعطیل شده چه حمایت‌های جایگزینی از دولت دریافت خواهند کرد؟

فعالیت خیریه‌ها موضوع بحث‌های اندیشه‌ورزانه نیز قرار گرفته است. «مصطفی ملکیان» فیلسوف و پژوهشگر در ششمین جلسه از درس گفتار فلسفه و اخلاق نیکوکاری با موضوع «بررسی اشکالات امور خیریه و نیکوکاری از نگاه فلاسفه» اظهار می‌دارد: اولین اشکال که از سوی فلاسفه مطرح می‌شود این است که اساساً شرکت در امور خیریه با عدالت طلبی منافات دارد. وقتی شما در یک انجمن خیریه فعالیت می‌کنید مهمترین وظیفه‌ای که نسبت به انسان‌های دیگر دارید را به دست فراموشی می‌سپرید؛ آن وظیفه عدالت است. بزرگترین وظیفه ما نسبت به انسان‌ها این است که عوامل دچار شدن زندگی مردم به این شرایط را اصلاح کنیم. بنابراین ما برای عدالت جایگزینی به نام شفقت درست کرده‌ایم و می‌گوییم ما عدالت نمی‌ورزیم بلکه شفقت می‌ورزیم. این اشکال بزرگترین اشکالی است که به امور خیریه شده است.

به گفته ملکیان، من شخصاً معتقدم که این اشکال وارد نیست. درست است که جاده اجتماع را باید اصلاح کنیم و در این باره باید تمام تلاش خود را به خرج دهیم و باید سعی کنیم عدالت اجتماعی را برقرار کنیم، اما آیا تضمینی هست که اگر من دست به کار شدم، دیگران هم با من همراه می‌شوید؟ بنابراین با اینکه وظیفه من این است که عدالت اجتماعی را برقرار کنم ولی چون فعالیت خود من به تنهایی کافی نیست، باید تا می‌توانم با فساد‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه مبارزه کنم تا جاده اجتماع هموارتر شود. ولی باید ضربه گیر‌هایی هم بسازیم. این ضربه گیر‌ها امور خیریه هستند.

ملکیان یادآور می‌گوید: اشکال دومی که فلاسفه مطرح کرده‌اند این است که وقتی آدم در انجمن‌های خیریه فعالیت می‌کند، خودش را به لحاظ روانی به کاستی می‌کشاند و جلوی شکوفایی خودش را می‌گیرد. چون کسانی که در انجمن‌های خیریه کار می‌کنند، احساسات و عواطف خود را نوازش می‌کنند و بعد دچار یک دیدگاه اشتباه می‌شوند مبنی بر اینکه انسان آرمانی هستند. یعنی با کار نیک کردن، توهم کمال در انسان ایجاد می‌شود. عده‌ای از فلاسفه نیز مطرح کرده‌اند که انسان وقتی کار خیریه می‌کند هر قدر هم کار نیک خود را مخفی کند، دارد خودش را نشان می‌دهد و به مردم می‌گوید من را ببینید. وقتی آدم‌ها در انجمن‌های خیریه کمک می‌کنند، یک میدان جدید برای مسابقه‌های اجتماعی فراهم می‌آید. لازم است بیان کنم که ما اکنون در ثروت، شهرت، قدرت، احترام، آبرو، محبوبیت و علم ما با هم مسابقه می‌دهیم. لذا بزرگترین نکبت زندگی این است که در نظر خودمان را با دیگران مقایسه می‌کنیم و در عمل با دیگران مسابقه می‌دهیم.