روشنفکر کیست و چه می‌کند؟ ما با روشنفکر چه کنیم؟

روشنفکر الزاما قرار نیست حرفی را بزند که همه می‌دانند، قرار نیست چیزی را بگوید که مورد تایید و لایک قرار بگیرد و برایش کف بزنند. حتی قرار نیست حرف و ایده‌اش را عموم مردم بی‌فاصله و بی‌واسطه درک کنند. بالاتر از آن قرار نیست ایده‌اش کاملا درست و قطعی و حتمی تلقی شود.

روشنفکر کسی است که می‌تواند متفاوت فکر کند. او قادر است به جهاتی از یک مساله اشاره کند که دیگران از آن غافل مانده‌اند. او  نور را در طیف‌های مختلفش به نقاطی می‌تاباند که تا پیش از آن تاریک و خاموش و تک‌رنگ بودند. او همان کسی است که برای اولین بار فهمید که می‌شود به جای جنگیدن با قبیله رو‌به‌رو با آنها تعامل کرد، معامله کرد، یا بی‌صدا از کنارشان گذشت و نکشت و کشته نشد.

روشنفکر ناچار است تا مدتی درد نفهمیدن‌ها را تحمل کند چرا که حرف او تازگی دارد و رشته‌ی اعصاب اکثریت، کشش درک سخنان او را ندارند. آن هورمون‌های غریزی که فرمان جنگ و گریز و ستیز می‌دهند، آن سلسله اعصاب کهن و باستانی، نمی‌توانند به سرعت مسیرهای عصبی جدید را جایگزین کنند.

نگاه روشنفکر ممکن است در نظر جامعه امری عجیب و نامأنوس بنماید که با اطلاعات پیشین‌ و عادت‌ها و سنت‌های‌ ذهنی عوام نه فقط پیوندی نداشته، بلکه در تضاد با آن عادات باشد. پس طبیعی است که همیشه عده‌ای از شنیدن سخنان نو برآشفته شوند و شمشیر بکشند.

اما یک جامعه چطور ممکن است رشد کند؟ یک جامعه چطور باید نو شدن را تجربه کند؟ چطور باید روش‌های تازه‌ای برای زیستن و دوام آوردن را بیاموزد و در خود نهادینه کند؟

اگر راهی را بروی که همیشه رفته‌ای، به همان جایی می‌رسی که همیشه رسیده‌ای. اما یافتن مسیرهای جدید، الزاما نیازمند نگرش‌های تازه است که رنج ساختن‌ و پروراندن‌شان را روشنفکران واقعی متحمل می‌شوند.

لذا به عنوان اکثریت، موظفیم که یاد بگیریم هر سخن جدیدی را به سرعت پس نزنیم. پیرامونش فکر کنیم، اگر نمی‌فهمیم، سعی کنیم بیشتر بپرسیم، توضیح بخواهیم و تمرین کنیم گهگاه ذهن خود را از تمام باید‌ها و عادت‌ها و ارزش‌های گذشته خالی کنیم. اجازه دهیم مغز بیچاره‌مان دمی فرصت پیدا کند بدون لایه‌های سنگین قضاوت، فارغ از آموخته‌های نظام‌های تربیتی و ارزشی که از کودکی به خوردش داده‌اند به مسائل نگاه کند. آن وقت ممکن است بشود امیدوار بود که خرد جمعی جامعه را به سمتی روشن‌تر بکشاند.

* نوشتارهای ستون مداد مشکی صرفا دربردارنده نظرات نویسنده است و به واسطه تنوع آرا و دیدگاه‌ها انتشار می‌یابد