طغیان بی‌بنزین‌ها در سه‌هزار کیلومتری تهران

قزاقستان در اولین روزهای سال نو میلادی و بعد از افزایش ۳برابری قیمت سوخت به یک باره آتش گرفت. با اینکه رئیس‌جمهور این کشور با برکناری دولت، اعلام وضعیت فوق‌العاده و بازگرداندن قیمت سوخت حتی به کمتر از قیمت قبل تلاش کرد اوضاع را کنترل کند اما، اعتراض‌ها ادامه یافت و زمانی که «مسلحانه» شد، ارتش این کشور نیز وارد میدان شد.

در شرایطی که بنزین، یک سوخت لوکس و گرانقیمت در قزاقستان محسوب می‌شود، بسیاری از شهروندان سیستم خودروهای خود را تغییر داده‌اند تا با ال.پی‌.جی (LPG) کار کند که بسیار ارزان‌تر از بنزین است. اما دولت استدلال می‌کرد که قیمت پایین ناپایدار است و بدین ترتیب سقف افزایش قیمت‌ها را در اول ژانویه(۱۱ دی) برداشت. به همین دلیل هر یک لیتر گاز مایع به یک باره از ۴۰ تِنگه قزاقستان به ۱۰۰ تِنگه و سپس به ۱۲۰ تِنگه رسید. با افزایش قیمت سوخت آن هم در یک بازه زمانی کوتاه صدای اعتراض‌ها نیز بلند شد و به سرعت سراسر کشور را فرا گرفت.

به گزارش «راشا تودی» معترضان عصر روز چهارشنبه به ساختمان قدیمی اقامتگاه ریاست جمهوری در آلماتی نفوذ کرده و داخل آن را به آتش کشیدند. رسانه‌های محلی هم گزارش داده‌اند که ساختمان به دست تظاهرکنندگان افتاده و صدای تیراندازی در بیرون محوطه شنیده می‌شود. با این حال گفته می‌شود که «قاسم جومارت توکایف» رئیس‌جمهور قزاقستان در زمان حمله معترضان در ساختمان اقامتگاه قدیمی ریاست جمهوری حضور نداشته، زیرا وی در حال حاضر از نورسلطان یا آستانه پایتخت جدید قزاقستان اوضاع کشور را مدیریت می‌کند. ساختمانی که در آلماتی مورد حمله معترضان قرار گرفته «محل اقامت قدیمی» رؤسای جمهوری است و رئیس‌دولت پیش از انتقال پایتخت قزاقستان به نورسلطان در سال ۱۹۹۷ در آنجا مستقر بود.

تلاش رهبران قزاقستان برای کنترل اوضاع

رئیس‌جمهور قزاقستان «علیخان اسماعیل اف» را به عنوان سرپرست نخست‌وزیری منصوب کرده است. طبق قانون اساسی قزاقستان مسئولیت نخست‌وزیری تا تشکیل دولت جدید، بر عهده معاون رئیس‌جمهور یعنی «علی‌خان اسماعیل اوف» خواهد بود و کابینه وزرا نیز بطور موقت وظایف خود را انجام خواهند داد.

«توکایف» همچنین در رابطه با اعتراضات قزاقستان خطابیه‌ای تلویزیونی ایراد کرده و از شهروندان این کشور خواسته تا با احتیاط با این وقایع برخورد کرده و اجازه اقدامات تحریک‌آمیز و غیرقانونی را ندهند: «حمله به مراکز دولتی و نظامی، اقدامی کاملاً غیرقانونی بوده و با آنها برخورد شدید خواهد شد.». توکایف همچنین در جلسه با اعضای موقت کابینه، به آنها و فرمانداران دستور داد تا قیمت سوخت به وضع قبلی خود بازگردد. « توکایف» همچنین در حکمی «کریم ماسیم اف» رئیس‌کمیته امنیت ملی این کشور را برکنار کرد؛ چهره‌ای که از نزدیکان رئیس جمهوری سابق و دو دوره عهده‌دار نخست وزیری بود اما در روز شنبه به اتهام خیانت بازداشت شد.

با فروکش نکردن وضع، «نورسلطان نظربایف» هم از ریاست شورای امنیت این کشور استعفا کرد. رئیس‌جمهور قزاقستان در پیام خود به مردم در این باره اعلام کرد که از این به بعد ریاست شورای امنیت این کشور بر عهده وی می‌باشد. «نظربایف» پس از اعلام استعفای خود از سمت ریاست جمهوری قزاقستان در سال ۲۰۱۹، به صورت مادام العمر مسئولیت ریاست شورای امنیت این کشور را بر عهده گرفته بود. طبق اخبار منابع غیر رسمی تعدادی از مهره‌های نزدیک به نظربایف و همچنین سرمایه‌داران عمده قزاقی از کشورشان خارج شده‌اند احتمال خروج نظربایف نیز بعید دانسته نمی‌شود.

نورسلطان نظربایف که بعد از ۲۹ سال و در سال ۲۰۱۹ از ریاست جمهوری کناره گرفت اما همچنان رهبر قزاقستان محسوب می شد

اعتراضات حشونت‌بار

اعتراضات چند روز اخیر که از دوم ژانویه (۱۲ دی) آغاز شد به سرعت، رنگ و بوی خون گرفت، تاکنون ۴۰۰ کشته و صدها زخمی برجای گذاشته است. خبرگزاری روسی «تاس» به نقل از وزارت بهداشت قزاقستان اعلام کرده بیش از ۱۰۰۰ تن از زمان آغاز اعتراضات زخمی ‌شده‌اند و بیش از ۴۰۰ تن همچنان در بیمارستان بستری هستند. همچنین تلویزیون دولتی قزاقستان گزارش داده که جسد دو نیروی پلیس با سر بریده شده پیدا شده است! تعداد کل پلیس‌های کشته شده هم نزدیک ۲۰ نفر اعلام شده است.

بانک مرکزی قزاقستان تمامی عملیات بانکی در این کشور را به حالت تعلیق درآورده است. بر اساس گزارش‌ها در این درگیری‌ها تا کنون صدها خودرو و اماکن دولتی و ساختمان‌های متعلق به حزب حاکم به آتش کشیده شده است. با این حال جزئیات دقیقی از این خسارات و تلفات غیرنظامیان در دست نیست و از آنجایی که شبکه اینترنت در سراسر قزاقستان از چهارشنبه قطع شده است، تایید مستقل گزارش‌ها دشوار است. این تحولات مرگبار در این عضو سابق شوروی که ۱۹۹۱ مستقل شد، بدترین ناآرامی‌های خیابانی از ۳۰ سال پیش تاکنون به شمار می‌روند.

ورود نیروهای خارجی به قزاقستان

همزمان با بروز آشوب‌های گسترده در قزاقستان دبیرکل «سازمان پیمان امنیت جمعی» که قزاقستان نیز یکی از اعضای آن است از اعزام نیروهای این سازمان برای کنترل اوضاع و حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی این کشور خبر داده است. «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان و ریاست دوره‌ای شورای سران سازمان پیمان امنیت جمعی در فیس بوک نوشته است: «با توجه به درخواست رئیس‌جمهور قزاقستان و در نظر گرفتن تهدید برای امنیت ملی و حاکمیت قزاقستان که به دلیل مداخله خارجی شکل گرفته است، شورای سران سازمان پیمان امنیت جمعی مطابق با ماده ۴ معاهده امنیت جمعی، تصمیم به اعزام نیروی حافظ صلح جمعی به قزاقستان گرفت. نیروی حافظ صلح جهت کمک به تثبیت و عادی ‌سازی اوضاع قزاقستان برای مدت زمان محدودی به این کشور اعزام خواهند شد.»

وزارت خارجه روسیه نیز روز پنج شنبه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: «ما این رویدادهای اخیر در یک کشور دوست را به عنوان تلاشی، الهام‌گرفته از خارج، به منظور تضعیف امنیت و یکپارچگی دولت با توسل به زور و استفاده از تشکیلات مسلح آموزش‌دیده و سازمان‌یافته در نظر می‌گیریم.» روسیه همچنین نیروهایی را در قالب عوامل صلحبان به قزاقستان اعزام کرده است که از سوی سازمان پیمان امنیت جمعی به ریاست مسکو مستقر شده‌اند. استقرار نیروهای روسی در قزاقستان، با واکنش‌های گسترده‌ای در رسانه‌های داخلی و خارجی مواجه شده است.

بازگشت آرامش یا …؟

رئیس‌جمهور قزاقستان اما در آخرین ساعات روز گذشته از بازگشت آرامش و نظم به این کشور خبر داد. به گزارش خبرگزاری صداوسیما، قاسم جومارت توکایف، از همه به ویژه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جهموری روسیه‌، برای اعزام نیروهای نظامی و امنیتی کشورش به قزاقستان قدردانی کرد.

در همین حال، توکایف دیروز (جمعه) هرگونه احتمال مذاکره با معترضان را رد و وعده داد با «جنایتکاران مسلح» برخورد سختی خواهد شد. توکایف گفت: قزاقستان عملیات علیه شبه نظامیان تروریست را ادامه خواهد داد و اگر راهزنان و تروریست‌ها تسلیم نشود نابود خواهند شد.

چرایی آتش‌سوزی سریع در قزاقستان

شاید یکی از مهم‌ترین سؤالات درباره آنچه در قزاقستان اتفاق افتاد، دلیل سرعت بالای این تحولات و مسلحانه شدن سریع اعتراضاتی است که ظاهرا، در اعتراض به افزایش قیمت سوخت شروع شد اما امروز کسی از سوخت و قیمت آن حرفی نمی‌زند! میزان خشونت‌ها از سوی طرفین درگیری نیز بالا گزارش شده و بعضا حتی از کشتارهای وحشیانه مثل بریدن سر خبرهایی منتشر می‌شود.

به گزارش روزنامه «کیهان» یکی از پاسخ‌های احتمالی به این سؤال، به دشمنی دیرینه روسیه و آمریکا باز می‌گردد. این دو کشور در حوزه‌های مختلفی بایکدیگر درگیرند و بی‌تردید از هیچ فرصتی برای ضربه زدن به یکدیگر دریغ نمی‌کنند. هیچ کس وقوع انقلاب‌های رنگی در کشورهای کوچک و نزدیک به روسیه را فراموش نمی‌کند و هیچ کس نیست که نقش آمریکا را در این کودتاها انکارکند با این تفاوت که این بار، بهانه این تحولات، نه انتخابات بلکه، معیشت و اقتصاد است. برخی نیز تحولات اوکراین را در کنار تحولات قزاقستان می‌بینند. این دو کشور را دو نقطه‌ای می‌بینند که غرب به رهبری آمریکا با استفاده از آنها، سعی در تحت فشار قرار‌دادن روسیه برای گرفتن امتیاز دارد.

این روزنامه حتی مذاکرات هسته‌ای را که در وین جریان دارد، به این اتفاقات ارتباط داده است. با این حال هر رخدادی تا زمینه‌ای برای بروز نداشته باشد امکانی برای تحریک خارجی نمی‌یابد.

واقعیت اما این است که در قزاقستان، اکثر مردم سیاستمداران و ثروتمندان را به دزدی از فقرا متهم کردند. رشد افسارگسیخته و وحشیانه تورم در ۵سال اخیر و رسیدن به اوج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تازه به نارضایتی مردم فقیر از افزایش قیمت سوخت دامن زده است.

در این کشور بسیار پهناور که تنها ۱۹ میلیون نفر جمعیت دارد و از نظر منابع طبیعی احتمالا غنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین کشور جهان است، بیش از یک‌میلیون نفر زیر خط فقر مطلق زندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند، درحالی‌که ده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها الیگارش میلیارد دلاری در فهرست برترین میلیاردرهای فوربس از قزاقستان هستند و غالبا ثروت خود را هم از طریق سلطه بر منابع طبیعی این کشور به‌دست آورده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.

چندان دور از ذهن نیست که در چنین وضعیت اقتصادی که با استبداد و انسداد سیاسی نیز همراه است و امید به هرگونه اصلاحی از ریشه خشکانده شده، افزایش بهای سوخت به یک شورش اجتماعی تمام‌عیار بدل شود.