این ناموس چیست که چنین قربانی می‌گیرد؟

ایران مامن : یک دهه از حادثه هولناک سعادت‌آباد می‌گذرد؛ رخدادی که در آن یعقوبعلی بر سر زنی به نام کیمیا محمدرضا را به قتل رساند.

در حادثه آبان‌ماه سال ۸۹ ویژگی‌های جنایت یعنی بی‌عملی مردم در نجات مقتول و انفعال آن‌ها مقابل قاتل که چاقو به دست تهدید می‌کرد در صورت اقدام به نجات مضروب، خود را خواهد کشت بسیار بحث‌برانگیز شد.

ویژگی دیگر ماجرا این بود که پرسنل نیروی انتظامی حاضر در محل جنایت طی دقایقی طولانی از مجموع زمان یک‌ساعته جان‌دادن جوان مضروب، از ترس عواقب مداخله و کاربرد سلاح، فقط نظاره‌گر قدرت‌نمایی و رجزخوانی قاتل بودند آن هم در چند قدمی بیمارستانی که چسبیده به محل جنایت بود.

تمام این ویژگی‌ها باعث شد تا واقعه میدان کاج به یکی از خبرسازترین قتل‌های یک دهه گذشته تبدیل شود.

تصویری از دادگاه جنابت میدان کاج

سال‌ها بعد عاشقانه خونبار دیگری در شمال ایران اتفاق افتاد و اوایل خردادماه رومینا سیزده ساله بعد از فرار نافرجام با عاشق بیست و نه ساله‌اش به دست پدر و به طرز هولناکی کشته‌شد.

در ادامه، رخدادهایی چون قتل «ریحانه عامری» به دست پدرش در کرمان اتفاق افتاد. نکته قابل تامل این بود که در خردادماه قتل‌های ناموسی دیگری هم از آبادان گرفته تا رشت باز هم به وقوع پیوست؛ به دست پدر، همسر و برادر

حاشیه‌ها، ماوقع و فضای ارتکاب جنایت در هر این رخدادها هرچند به میزانی زیادی با هم فرق داشت اما نقطه کانونی و انگیزه هر دو یکی بود؛ کشتن به خاطر ناموس.

در تعریف واژه ناموس، لغات و مترادف‌های گوناگونی وجود دارد از جمله شرافت، عصمت، آبرو و نیک‌نامی، قانون و شریعت الهی، وظیفه حفظ حرمت زن از سوی مرد و … .

در پسِ همه این معانی و مترادف‌ها مفهوم، حس، غریزه و انگیزه‌ای تحت عنوان غیرت نهفته است.

غیرت یا از حس تملک و تصاحب یک زن برمی‌خیزد یا علقه‌های روانی و عاطفی و جنسی یا از عرف و سنن حاکم بر جامعه یا  … .

گذشته از خاستگاه غیرت که غریزی است یا پاسخی به فشارها، انتظارات و برداشت‌های جمعی، قومی، آیینی و … این معنا در پس‌زمینه بسیاری از قتل‌های ناموسی خودنمایی می‌کند.

نکته قابل تامل اینکه حد و مرزها، کارکردها و نمودهای غیرت از جامعه‌ای به جامعه دیگر، از خرده‌فرهنگی به خرده‌فرهنگ دیگر و از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

در کشور ما نیز مفهوم غیرت و برآیندهای آن در رفتارهای فردی و زندگی اجتماعی متفاوت است. گاه ممکن است فرار عاشقانه دو جوان حتی به دیده تحسین نگریسته شود و گاه سرنوشتی چون قتل فجیع رومینا را به دنبال داشته‌باشد.

با وجود این تفاوت‌ها و تعارضات، قتل‌های ناموسی حوادثی است که در کشور ما همچنان اتفاق می‌افتد.

به گزارش بیست و ششم آذرماه گذشته خبرگزاری ایسنا برآورد صندوق جمعیت سازمان ملل، مرگ سالانه پنج ‌هزار نفر در دنیا بر اثر قتل ناموسی است و بر اساس برخی بررسی‌ها، در ایران هم شایع‌ترین قتل‌ها به مسائل جنسی و ناموسی مربوط است. حدود ۲۰ درصد از کل قتل‌ها و ۵۰ درصد از قتل‌های خانوادگی.

علاوه‌براین و بر اساس گزارش پلیس ایران، فقط در سال ۱۳۸۸ و در شهر اهواز، ۱۵ زن قربانی قتل ناموسی شدند که معادل ۲۴.۵ درصد از کل قتل‌های سال ۸۸  شهر اهواز است که البته این آمار نسبت به سال ۸۴ که میزان قتل‌های ناموسی در اهواز ۳۵ درصد بوده، کاهش داشته است.

مقالات دانشگاهی و پایان‌نامه‌هایی که به بررسی این موضوع پرداخته‌اند هم از آمار بین ۳۷۵ تا ۴۵۰ مورد قتل ناموسی سالانه خبر می‌دهند که در استان‌هایی با بافت فرهنگی قبیله و عشیره‌ای بالاتر از دیگر نقاط کشور است؛ خوزستان، کردستان، ایلام و سیستان‌ و ‌بلوچستان در رده‌های بالای رتبه‌بندی قتل‌های ناموسی قرار دارند.

در کنار این آمارها هم تاکنون چندین بار مقامات قضایی و انتظامی ایران، ناموس و آبرو را یکی از علت‌های اصلی قتل در ایران دانسته‌اند.

با وجود شیوع اینگونه قتل‌ها در کشور ما تقریبا هیچ‌گونه بازدارندگی دربرابر ریشه‌ها و عوامل به‌وجود آمدن جنایاتی اینچنین به چشم نمی‌آید.

در این پیوند، اساسی‌ترین خلائی که خودنمایی می‌کند نبود آموزش‌های تامین‌کننده سلامت روانی در جامعه است.

در چنین شرایطی است که مجموعه‌ای از عوامل روانی از درون فرد تا فشارها و قضاوت‌های محیط پیرامونی فرد دست به دست هم می‌دهد تا از پدری مهربان قاتلی با داس یا تبر خونبار در دست بسازد.

سیدمحمد موسی کاظمی