انتخابات مطلوب برای ایران در عراق چگونه رقم می‌خورد؟

در شرایطی که طی روزهای اخیر نگاه بسیاری از ناظران و تحلیلگران روابط خارجی و مسائل منطقه‌ای به رایزنی‌های سیاسی-امنیتی میان تهران و بغداد دوخته شده، عراقی‌ها انتخاباتی مهم و البته پرچالش را پیش رو دارند.

انتخابات پارلمانی عراق در نوامبر ۲۰۲۵، نقطه عطفی در تحولات سیاسی این کشور و توازن قدرت منطقه‌ای محسوب می‌شود. از دید بسیاری، جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان یکی از بازیگران مؤثر در عراق پس از ۲۰۰۳، تلاش دارد تا از طریق مجموعه‌ای از راهبردهای نرم و سخت، گزینه‌های مطلوب خود را به کرسی‌های مجلس عراق برساند تا در آینده ای نه چندان دور بتواند در روی کار آمدن نخست وزیر شیعی همسو با خود ایفای نقش کند. این یادداشت با رویکرد تحلیلی، به بررسی ابزارهای نفوذ ایران در فرآیند انتخابات، چالش‌های پیش‌رو و چشم‌انداز آینده می‌پردازد.

این انتخابات در شرایطی انجام خواهد شد که سرعت تحولات ناشی از عملیات طوفان الاقصی در خاورمیانه به بیشترین زمان ممکن خود رسیده است. سقوط حکومت داخلی سوریه در دسامبر ۲۰۲۴  توسط هیئت تحریر الشام به سرکردگی محمد الجولانی، حملات ادامه دار رژیم صهیونیستی به حزب الله لبنان و شهادت جمعی از فرماندهان، توافق آتش بس در غزه و تبادل اسرای طرفین، و از همه مهم تر موضوع انحلال نیروهای مقاومت مردمی مورد حمایت ایران در عراق، خاصه الحشد الشعبی، بیانگر اهمیت انتخابات آتی پارلمان عراق، برای کشورهای منطقه و به طور خاص ایران است.

این کشور در آستانه پرچالش ترین و با اهمیت ترین انتخابات خود در دو دهه گذشته می باشد و تقریبا ۷۷۶۸ نفر برای رسیدن به ۳۲۹ کرسی پارلمان با یکدیگر به رقابت خواهند پرداخت. صحنه سیاسی این کشور با نزدیک شدن به زمان انتخابات پارلمانی،  شاهد تحرکات سیاسی بی‌سابقه‌ای است که در آن منافع ملی با کشمکش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی درآمیخته است.  بسیاری از پژوهشگران دلایل پرچالش بودن انتخابات ۲۰۲۵ عراق را موارد زیر دانسته اند:

عراق و انتخاباتی پرچالش

۱-بی‌اعتمادی گسترده مردمی و کاهش مشارکت: نرخ مشارکت از ۷۹٪ در سال ۲۰۰۵ به حدود ۴۱٪ در انتخابات ۲۰۲۱ سقوط کرده و پیش‌بینی می‌شود در ۲۰۲۵ نیز کاهش یابد. در فضای عمومی، عراقی ها نسبت به برخی از ناکارآمدی ها و کمبود خدمات و وضع موجود معترض و خواهان تغییر هستند. لذا بر اساس شواهد موجود پیش بینی می شود  بر اثر ناکارآمدی ها و اعتراضات مردم نسبت به مشکلات کشور، نرخ مشارکت در انتخابات نسبت به دفعات قبل کاهش پیدا کند.

۲-شکاف‌های عمیق درون گروه‌های سیاسی: در بیت شیعی رقابت میان ائتلاف‌های سنتی و ائتلاف‌های جدید مانند «توسعه و سازندگی» وابسته به نخست‌وزیر محمد الشیاع السودانی شدت گرفته است. از طرفی دیگر در بیت سنی، ادغام لیست‌های «تقدم» و «سیاده» نشان‌دهنده بازآرایی قدرت است و در میان کردها نیز اختلافات میان حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی پابرجا است.

۳-رد صلاحیت گسترده و رقابت‌های پرهزینه: صدها نامزد توسط کمیسیون  انتخاباتی به دلیل عدم پایبندی به حسن رفتار و اظهارات فرقه ای رد صلاحیت شده‌اند. همچنین به دلیل خرید و فروش کارت های رأی گیری، رقابت‌های انتخاباتی  به یکی از گران‌ترین انتخابات در تاریخ عراق تبدیل شده است. در واقع می توان گفت این وضعیت «خصوصی‌سازی سیاست» را در فضای سیاسی عراق ایجاد کرده است.

۴- فشارهای منطقه‌ای و رقابت‌های ژئوپلیتیکی: رقابت ایران، عربستان، ترکیه و آمریکا برای نفوذ در عراق، فضای انتخاباتی را به میدان نبرد نیابتی تبدیل کرده است. رسانه‌های منطقه‌ای نیز در جهت‌دهی افکار عمومی نقش پررنگی ایفا می‌کنند.

۵- تحریم و انفعال جریان‌های اثرگذار: جریان های اثر گذار در عرصه سیاست در عراق مثل جریان صدر به‌طور رسمی انتخابات را تحریم کرده و این امر می‌تواند ترکیب مجلس آینده را به‌شدت تغییر دهد. در فضای فعلی، صدری ها با استفاده از اصلی ترین ابزار خود در عراق یعنی رسانه، خود را «المقاطعون» یعنی تحریم کنندگان نامیده اند و از طرفداران خود و سایر مردم عراق می خواهند به این پویش بپیوندند و با عدم حضور خود در انتخابات اجازه راه یافتن مفسدین به پارلمان را ندهند .

تداوم تحریم انتخابات توسط صدری ها باعث می شود تا مشروعیت و نمایندگی سیاسی کاهش پیدا کند، مقتدی صدر به یک اپوزیسیون ملی تبدیل شود و راه رسیدن به منطقه سبز بغداد برای سایر احزاب غیر شیعی مثل حزب تقدم به رهبری محمد الحلبوسی و ائتلاف السیاده خمیس خنجر هموار شود . طبیعتا پس از روی کار آمدن قاطع این احزاب، آینده پارلمان و تشکیل فراکسیون اکثریت برای انتخاب نخست وزیر و تشکیل کابینه بعدی عراق برای شیعیان در  هاله ای از ابهام و نگرانی دنبال خواهد شد و مهم تر از همه باعث تغییر توازن سنتی قدرت در عراق خواهد شد.

البته در این چند روز باقی مانده تا انتخابات، گمانه زنی هایی مبنی بر بازگشت مقتدی صدر به کنشگری سیاسی در عرصه انتخابات زده شده که می تواند باعث بالا رفتن آرای شیعیان نسبت به اهل سنت شود؛ باید دید که در روزهای باقیمانده تا انتخابات چه تصمیماتی در این زمینه گرفته خواهد شد.

اقدامات راهبردی ایران در وضعیت فعلی انتخابات :

در شرایط مهم، استراتژیک و حیاتی که انتخابات پارلمانی در آن برگزار خواهد شد، ایران در راستای تثبیت حاکمیت مستقل و شیعی عراق و در عین حال همراه و همسو با اهداف فرا ملی خود باید به عنوان شریک راهبردی عراق و کشوری که پیوند قومی، مذهبی تنگاتنگی با این کشور دارد، وارد عمل شود و برای تأثیر گذاری بر انتخابات آتی راهبرد های زیر را انجام دهد:

۱-یکپارچه سازی جبهه شیعی نزدیک به تهران:

جمهوری اسلامی برای آنکه نقش مؤثری  در انتخابات پارلمانی عراق ایفا کند، باید با استفاده از دیپلماسی پشت پرده اما رسمی و برای ایجاد ائتلاف های همسو با رهبران شیعی رایزنی کند. به اذعان کارشناسان عراقی، الإطار التنسیقی   «چارچوب هماهنگی گروه‌های سیاسی شیعه عراق» علی رغم نزدیکی به ایران دچار شکاف های داخلی میان برخی از رهبران خود است. لذا ایران باید نقش میانجی و هماهنگ کننده ای در چارچوب هماهنگی ایفا کند تا از رقابت فرسایشی درون شیعی جلوگیری شود.

۲-تثبیت محور اقتصادی ایران و عراق:

روابط اقتصادی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عراق در دو دهه اخیر به یکی از مهم‌ترین محورهای تعاملات منطقه‌ای تبدیل شده است و عراق همواره از مهم ترین شرکای تجاری ایران به شمار می رود. برای مثال حجم تجارت دو کشور در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۲ میلیارد دلار برآورد شده است.تهران باید تلاش کند تا این پیوند محکم اقتصادی را به عنوان ابزار نفوذ نرم تثبیت کند. در مقام مثال تلاش و اهتمام هرچه بیشتر، برای سرمایه گذاری در پروژه مشترک تکمیل خط ریلی بصره- شلمچه و یا حمایت از مناطق شیعی فقیرنشین جنوب عراق از طریق طرح های خدماتی از مواردی است که جمهوری اسلامی ایران می تواند با انجام و اقدام آن، باعث افزایش محبوبیت نامزدهای نزدیک به ایران در مناطق شیعه نشین و تقویت گفتمان«پایداری در برابر فشار آمریکا» شود.

۳- هماهنگی امنیتی و کنترل فضای انتخاباتی:

موضوع مهمی که از ماه ها قبل در فضای امنیتی عراق مطرح شده و توسط قدرت های خارجی مثل آمریکا تقویت می شود، انحلال نیروهای مقاومت مردمی «حشد الشعبی»  در عراق است. در واقع هدایت کنندگان این جریان در تلاش اند تا با منحل کردن نیروهای مورد حمایت جمهوری اسلامی، با نفوذ ایران در خاورمیانه مقابله کند و تهدید گروه های مسلح مورد حمایت تهران علیه منافع آمریکا را کاهش دهد.اقدام راهبردی ایران در این زمینه، جلوگیری از هرگونه درگیری مستقیم میان گروه های مقاومت و نیروهای آمریکایی در زمان انتخابات است تا بهانه ای برای تحریم یا تأخیر در انجام انتخابات داده نشود؛ در عوض با تقویت نقش امنیتی دولت السودانی نشان دهد که ثبات عراق قطعا به نفع جبهه مقاومت خواهد بود.

۴-استفاده از رسانه های همسو برای شکل دهی افکار عمومی:

رسانه‌های عرب‌زبان وابسته به ایران مانند الکوثر، العالم و المیادین می‌توانند با روایت سازی درباره «مقاومت»، «مبارزه با نفوذ آمریکا» و «امنیت منطقه ای» با استفاده از رسانه به مواردی مثل مقابله با نفوذ کشور های آمریکا و عربستان در عراق، روایت سازی پیرامون وحدت اسلامی و مقابله با تفرقه افکنی و پوشش انتخاباتی با تأکید بر استقلال سیاسی عراق بپردازند. این شبکه ها با انجام اقدامات اینچنینی نقش مهمی در شکل دهی فضای انتخاباتی عراق ایفا خواهند کرد و افکار عمومی را به سمت جریان های همسو با تهران سوق خواهند داد.

جمع بندی:

ایران برای تقویت نفوذ خود در انتخابات پارلمانی عراق باید از رویکردهای سخت‌افزاری فاصله گرفته و بر رویکرد و اقدامات نرم تمرکز کند؛ یعنی ایجاد شبکه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی با گروه‌های شیعی و نخبگان مستقل. حمایت از چهره‌های تکنوکرات و همسو با تهران و مدیریت هماهنگی میان ائتلاف‌های شیعی می‌تواند وزن سیاسی آن‌ها را افزایش دهد. همچنین اصلاح تصویر ایران در افکار عمومی و استفاده از رسانه‌ها برای برجسته کردن منافع مشترک، زمینه پذیرش گسترده‌تر گزینه‌های مطلوب را فراهم می‌کند. در نهایت، نفوذ پایدار زمانی تحقق می‌یابد که تهران به جای مداخله مستقیم، نقش تسهیل‌گر و شریک همکار را ایفا کند.

*کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه امام صادق (ع)