توهم راهبردی لغو تحریم‌ها

هفته دوم آذرماه، مجلس پس از کش‌وقوس‌هایی با دولت و شورای نگهبان، طرح موسوم به اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها را تصویب کرد؛ طرحی که شاید یکی از مفروضات اصلی آن این باشد که آمریکای بایدن برای بازگشت به برجام تقلا خواهد کرد.

این در حالی است که برخلاف دوره «دونالد ترامپ»، اجماعی ضدایرانی در حال شکل‌گیری است که کار امتیازگیری از دولت دموکرات را دشوارتر خواهد ساخت.

«جو بایدن» و مشاورانش در دوره رقابت‌های انتخاباتی همواره از ضرورت بازگشت آمریکا به برجام سخن می‌گفتند اما طی روزهای اخیر تا حدی تغییر رویه داده اند. گفت‌وگوی بایدن با روزنامه «نیویورک‌تایمز» و شبکه «سی‌ان‌ان» و همچنین مصاحبه «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان با مجله «اشپیگل» این تغییر رویکرد را آشکارا نشان می‌دهد.

رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا در گفت وگوی خود با دو رسانه یاد شده، مذاکرات با ایران را «دشوار» ارزیابی و بر ضرورت همراهی اروپا با امریکا در این مسیر تاکید کرد. اما نکته مهم دیگر در این گفت وگوها، اشاره وی به فعالیت های موشکی و تحرکات منطقه ای ایران بود؛ مسائلی که بایدن تلاش می کند در مذاکرات احتمالی با ایران آنها را نیز بگنجاند.

همزمان با اظهارات بایدن، شاهد همصدایی برخی بازیگران اتحادیه و اعضای اروپایی ۱+۵ از جمله آلمان بودیم. «هایکو ماس» وزیر امور خارجه این کشور اروپایی و رئیس دوره‌ای شورای اتحادیه اروپا، روز ۱۵ آذر در مصاحبه با مجله «اشپیگل» از عدم اعتماد برلین به تهران و لزوم کشیده شدن مذاکرات به موضوعات جدید سخن به میان آورد. وی در بخشی از صحبت های خود با بیان این‌که یک توافق فراتر از برجام با منافع آلمان همخوانی دارد، گفت «ما انتظارات واضحی از ایران داریم: هیچ سلاح هسته‌ای و برنامه موشک بالستیکی که کل منطقه را تهدید کند، نداشته باشد و نقش دیگری در منطقه ایفا کند».

نکته جالب توجه اینکه چینی‌ها هم از مواضع آلمان حمایت کرده‌اند. وزارت خارجه چین در واکنش به پیشنهاد وزیر خارجه آلمان مبنی بر دست یابی به توافق گسترده‌تری از برجام برای حل نگرانی از برنامه‌های موشکی ایران، اعلام کرد برجام حلال همه مسایل و مشکلات منطقه نخواهد بود و باید کانال‌های مذاکره و گفتگوی چندجانبه در منطقه ایجاد شود و مذاکرات بر پایه مقولات جدید و جامع شروع شود.

از سوی دیگر هم روس‌ها هشدار می‌دهند بازگشت آمریکا به برجام ممکن است خطر فعالسازی مکانیسم ماشه را به دنبال داشته باشد.

در حالی که انتظار می رفت با روی کار آمدن بایدن و تیم دموکراتی که برخی از آنها نقش کلیدی در پیشبرد مذاکرات هسته ای داشتند، شرایط به گونه ای دیگر رقم بخورد ولی گویی مطالبات آنها به دلایل مختلف همچنان به قوت خود باقی است.

در همین ارتباط بود که ‌ «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت خارجه دوشنبه ۱۷ آذر در یک نشست خبری در واکنش به پیشنهاد وزیر خارجه آلمان برای مذاکره درباره توافقی فراتر از برجام، گفت که برخی در اروپا نمی‌توانند به اسم «مذاکرات جدید»، مسیر «سیاست سبعانه فشار حداکثری» دولت ترامپ را دنبال کنند.

خطیب زاده قدرت‌های اروپایی را به عمل نکردن به تعهداتشان در قبال برجام متهم کرد و گفت آلمان و دیگران بدانند «آنچه با فشار حداکثری آمریکا به دست نیامد، از طرق دیگر به دست نخواهد آمد»؛ اشاره سخنگوی وزارت امور خارجه به شدیدترین فشارهای اقتصادی دولت ترامپ است که از اردیبهشت ۹۷ به دنبال خروج از برجام بر ایران تحمیل کرد و موفق به کشاندن ایران پای میز مذاکره ای که خود چیده بود، نشد؛ تحریم هایی سنگین که مسئولان ایران از آن تحت عناوینی چون «تروریسم اقتصادی» و «جنگ اقتصادی» نام می برند.

به گزارش ایرنا، طبیعی به نظر می رسد که دولت بایدن و اعضای اروپایی برجام برای کسب امتیاز از ایران، مسائل بی ارتباط با برجام را با توافق هسته ای گره بزنند. آنها با طرح مسائلی فراتر از برجام در پی کسب حداقل ها هستند اما ایران با هر گونه مذاکره جدید و ثانویه که مسائل غیرهسته ای را بر توافق هسته ای تحمیل کند به شدت مخالف است.

در شرایطی که ماهیت برجام در فضای جدید با پرسش‌هایی جدی روبرو است، اقدام کانون‌ها و طیف‌های سیاسی که با شکل‌گیری هرگونه مذاکره‌ای مخالفند، کار رفع تحریم‌ها را دشوارتر می‌سازد.