احمدرضا احمدی؛ از مخالف‌سرایی با نیما تا تقلید از شهریار

مرگ «احمدرضا احمدی» در ۸۳ سالگی صحنه ادبیات را خالی‌تر از قبل کرد. او را بیش از هر چیزی به پیشگامی در سبک موج نو دهه ۴۰ و سپس فعالیت در حوزه ادبیات کودک می‌شناسند.

احمدی متولد ۳۰ اردیبهشت ۱۳۱۹ در کرمان بود. از آثار او در حوزه شعر می‌توان به «دفترهای واپسین»، «دفترهای سالخوردگی»، «هزار اقاقیا در چشمان تو هیچ بود» و «روزی برای تو خواهم گفت» و از آثارش در حوزه کودک و نوجوان می‌توان به «دیگر در خانه پسرک هفت صندلی بود»، «دخترک ماهی تنهایی» و «مزرعه گل‌های آفتابگردان» اشاره کرد.

همچنین، «ناگهان چراغ‌ها روشن شدند»، «عروس و داماد زیر باران»، «شب روز اول و صبح روز هفتم» و … عناوینی در میان آثار پرشمار او است.

او بنیان‌گذار سبک موج نو است که تبدیل به یک حرکت مدرنیستی در فرهنگ ایرانی شد و در داستان، نمایشنامه، تئاتر، سینما و نقاشی تأثیر گذاشت. آشنایی عمیق احمدرضا با شعر و ادبیات کهن ایران و شعر نیمایی باعث شد او رویکردی کاملاً تازه را در شعر معاصر آغاز و پی‌ریزی کند.

او که در ابتدای راه مورد تحسین و حمایت چهره‌هایی مانند «فروغ فرخزاد» بود، از بیست‌سالگی به‌طور جدی به سرودن شعر پرداخت و اولین مجموعه شعرش را با عنوان «طرح» در سال ۱۳۴۰ منتشر کرد که مورد توجه جامعه ادبی و منتقدان آن دوران قرار گرفت. رویا و تخیل دو عنصر مهم آثار او هستند که می‌توان گفت سبک سورئال دارد. او پیشگام سورئالیسم در ادبیات کودکان شناخته شده است.

«شمس لنگرودی» شاعر و مورخ ادبی درباره احمدی می‌گوید: در سالیان گذشته، برای این‌که یک مکتب هنری یا فکری به مکتب دیگری تبدیل شود، دهه‌ها طول می‌کشید؛ شاید ۱۰۰ سال و ۲۰۰ سال طول می‌کشید که مثلا سبک خراسانی به سبک عراقی تبدیل شود. در جهان معاصر و در روزگاری که به مدرنیته وارد می‌شویم، زمانِ تحولات طولانی نیست و در کوتاه‌مدت اتفاق می‌افتد. بعد از این‌که نیما یوشیج تحولی در شعر ایجاد کرد، شعر معاصر وارد انواع دگرگونی‌ها شد و دو جریان شاخص بودند؛ یکی شعر سپید و دیگری موج نو که بانی آن احمدرضا احمدی بود. شعر سپید ادامه زیبایی‌شناسی نیما بود اما موج نو رودرروی نیما. موج نو نتیجه رودروییِ دیالکتیکی با زیبایی‌شناسی نیما بود؛ مخالف نیما بود. یعنی اگر نیما نبود موج نو که مخالف او بود نیز به وجود نمی‌آمد.

فعالیت‌های احمدرضا احمدی محدود به عرصه شعر و ادب نبود. او در سال‌های اخیر به نقاشی نیز رو آورده بود. با آهنگسازان متعددی همکاری داشت و با سینمایی‌ها هم همنشین بود از جمله در فیلم «پستچی» به کارگردانی داریوش مهرجویی ایفای نقش کرد و در فلیمی به نام «پنجره» دستیار کارگردان بود.

«آلبرت کوچویی» مترجم و نویسنده هم درباره او نوشته است بسیاری در همان هنگام (جوانی) احمدرضا احمدی را از شاعران تاثیرگذار معاصر بعد از نیما و شاملو می‌دانستند، تاثیرگذار در میان شاعران پس از خود.

«آیدین آغداشلو» نقاش سرشناس نیز او را با چنین جمله‌ای توصیف کرده که «هیچ شاعر مدرنی به اندازه احمدرضا احمدی به سلایق عمومی نزدیک نبود»

پس از مرگ او بود که بار دیگر ماجرای نامه‌ای معروف از مشهورترین بازیگر زن سینمای جهان بر سر زبان‌ها افتاد. رسانه‌ها شهریور ۹۸ از نامه‌ای نوشتند که با تاخیری ۵۰ ساله به دست احمدی رسیده است.

«فریدون مجلسی» نویسنده، مترجم و دیپلمات سابق، از نامه‌ای نوشته که «سوفیا لورن» برای احمدرضا احمدی به نگارش درآورده است؛ پیام بازیگری ایتالیایی برای شاعر ایرانی: …دیروز که به دیدار احمدرضا احمدی رفتم، دیدم خیلی سر حال به نظر می‌رسد. گفت راستش به خاطر نامه‌ای است که هر چند با نیم قرن تاخیر از سوفیا لورن دریافت کرده است!

گفتم قضیه چیست؟ گفت راستش در جوانی «هنرهای» سوفیا لورن را می‌ستودم و شیفتگی و ارادتی نسبت به ایشان داشتم و به شوهر مرحوم‌شان کارلوپونتی حسادت می‌کردم.

برخی از دوستان هم آگاه بودند. برای یکی از این دوستان که بازیگر سینما و هنرمند برجسته‌ای‌ است اخیرا در سفری کاری به ایتالیا دیداری با سوفیا لورن دست می‌دهد و او ضمن صحبت، شمه‌ای از ارادت باستانی شاعر ما برای سوفیا تعریف کرده بود. سوفیا که از شنیدن داستان رومانتیک و باستانی شاعری ایرانی در سرزمینی دیگر به هنرش به وجد آمده بود، نامه‌ای دوستانه به شاعر ما می‌نویسد و دریافت آن حال ایشان را خوش می‌کند.

البته ضمن اندوه از اینکه چرا این نامه با ۵۰ سال تاخیر به دستش رسیده است! به یاد شهریار افتادم که از زبان حال احمدرضا بگوید: «سوفیا از نامه‌ات شادم ولی حالا چرا/ بی‌وفا این زودتر می‌خواستی حالا چرا.»