تنها برنده «بلک فرایدی» ایرانی

با نزدیک شـدن به جمعه پایانی نوامبر ۲۰۲۴  و شروع یکی از بزرگترین حراج‌های سال در سراسر جهان به نام «بلک فرایدی» یا همان جمعه سیاه، بازار ایران نیز تبلیغات گسترده و هیجان‌انگیزی را تجربه می‌کند.

این مناسبت که چند سالی است به ویژه در فروشگاه‌های اینترنتی کشورمان باب شده، چه سنخیتی با فرهنگ، جامعه و اقتصاد کشورمان دارد و آورده آن برای فروشنده و مشتری ایرانی چیست؟

برخی بلک فرایدی را مانند «هالووین» و «ولنتاین» مناسبتی وارداتی از غرب می‌بینند که در نبود حمایت از مناسبت‌های ایرانی اصیل، در جامعه ما هرچند به صورت ناهمخوان جا باز کرده‌اند و به تهی شدن هرچه بیشتر مردممان از هویت ایرانی می‌انجامد.

روزنامه «آگاه»، بلاتکلیف بودن این مناسبت در تقویم خورشیدی و جور نبودن منطق آن با منطق تقویم ما را دلیلی می‌داند برای «وصله ناجور» خواندن بلک فرایدی در ایران.

به نوشته این روزنامه، جمعه آخر نوامبر برای کشورهایی که گاه‌شماری میلادی را برگزیده‌اند، مثل همان دم عید ماست که نیازمند خریدند و تخفیف‌های قابل توجه در این روز برایشان فرصت مطلوبی است اما در کشور ما، این مناسبت حدود چهار ماه با نوروز فاصله دارد و زمان باارزشی برای خرید عموم مردم نیست.

ضعیف شدن خرده‌فروشی‌ها و فربه شدن فروشگاه‌های بزرگ اینترنتی در بلک فرایدی

وارد شدن جمعه سیاه به فرهنگ ما، بر بستر اینترنت و وابسته به آن شکل گرفت. در واقع این مفهوم فرهنگی-اقتصادی برای ما پیوندی با اینترنت دارد؛ برای همین است که به طور معمول با خرده‌فروشی‌های کوچک در خیابان‌ها ارتباط کمی دارد و وابسته به فروشگاه‌های آنلاین و بزرگ است.

مصرف کنندگان فرهنگ غرب به طور عمده، همان مصرف کنندگان اینترنت هستند که عمده تبادل فرهنگی‌شان را در این فضا شکل داده‌اند. این موضوع، کار را برای تبلیغ در این فضا بسیار ساده می‌کند؛ مخاطب هدف روشن است و راه ارتباطی او نیز هموار است.

همین وضع موجب می‌شود عرضه‌کنندگان اصلی تخفیف در این روز، فروشگاه‌های اینترنتی بزرگ باشند؛ چرا که با دسترسی آسان مخاطب به جهانی از کالا که حالا در معرض تخفیف و کاهش قیمت قرار گرفته اند، همه چیز را برای او آسان می کنند؛ درنهایت، این روند موجب فراموشی و رکود هرچه بیشتر خرده‌فروشان و فروشگاه‌های کوچک‌تری می‌شود که شعبه اینترنتی ندارند.

تخفیف‌های ما و تخفیف‌های آن‌ها

میانگین تخفیف در نظر گرفته شده برای روز بلک فرایدی در جهان ۵۵ درصد است و بیشترین تخفیف را فروشگاه‌های آمریکایی می‌دهند که در روز جمعه سیاه به طور میانگین ۶۸ درصد قیمت‌ها را پایین می‌آورند. فروشگاه‌های کانادا با حدود ۶۶ درصد و انگلستان با حدود ۶۲ درصد، دیگر کشورهایی هستند که بیشترین تخفیف را در بلک فرایدی ارائه می دهند.

در ایران ما تخفیف‌های اعلامی اغلب واقعی نیستند. بررسی اظهار نظر کاربران شبکه‌های اجتماعی از تجربه خریدشان در بلک‌فرایدی سال‌های پیشین، گویای این واقعیت است. افزایش یکباره قیمت‌ها در روز جمعه سیاه از این دست تجربیات است.

«در حال حاضر شرایط به گونه‌ای است که حتی اگر بخواهیم تخفیف بدهیم، عملا نمی توانیم قیمت ها را به سطح واقعی برسانیم، زیرا واردات کالاها با نرخ بالاتری صورت گرفته است»؛ این سخنان از زبان یکی از فروشندگان به وضوح نشان می‌دهد که تخفیف‌های بلک فرایدی، بیشتر یک استراتژی تبلیغاتی است تا یک فرصت واقعی برای خرید ارزان تر.

به نوشته روزنامه آگاه، سال گذشته یکی از معروف‌ترین فروشگاه‌های آنلاین ایران ادعا کرد یک دستگاه پلی استیشن را با تخفیف ۹۹درصدی می‌فروشد، به شرط اینکه کاربران کد تخفیف مخصوصی را که در گالری عکس محصولات مخفی شده، پیدا کنند. درنهایت با ردشدن تمامی عکس‌ها، تکلیف این تخفیف مشخص نشد.

همچنین یک سایت معروف فروش محصولات آرایشی بهداشتی، در شبکه‌های اجتماعی با انتشار یک بنر تبلیغاتی ادعا کرد در تخفیف بلک فرایدی یک مجموعه آرایشی گران قیمت را به تخفیفی قابل توجه می‌فروشد. یک دقیقه پس از پایان شمارش معکوس، صفحه‌ای پاپ آپ باز شد و به مراجعه کنندگان اطلاع داد که موجودی کالا به پایان رسیده است.

چالش فروشندگان و خریداران ایرانی در جمعه سیاه تخفیف

در این میان، روزنامه «امروز» از چالش فروشندگان ایرانی برای ارائه تخفیف در جمعه سیاه گزارش داد.

به نوشته این روزنامه اقتصادی، با توجه به وضعیت اقتصادی و نوسانات شدید قیمت دلار، کاسبان ایرانی با مشکل جدی در ارائه تخفیف‌های واقعی مواجه شده‌اند. قیمت کالاهای وارداتی به شدت افزایش یافته و بسیاری از فروشندگان نمی توانند کالاها را با قیمت‌های پایین‌تر به مشتریان عرضه کنند.

به گزارش «اقتصاد ۱۰۰» در حالی که بسیاری از مشتریان منتظر تخفیف‌های بزرگ هستند، برخی از کارشناسان اقتصادی معتقدند که بلک فرایدی در ایران به یک ترفند تبلیغاتی تبدیل شده است.  با توجه به افزایش قیمت دلار و هزینه‌های بالای واردات، بسیاری از فروشندگان برای جبران هزینه‌ها، کالاها را با قیمت‌های قبلی عرضه می‌کنند یا تنها تخفیف‌های جزیی ارائه می‌دهند.

در این شرایط دشوار، بسیاری از فروشندگان به جای کاهش قیمت‌ها، استراتژی های دیگری را برای جذب مشتریان به کار گرفته اند. برخی از فروشندگان به جای ارائه تخفیف‌های بزرگ، سعی کرده‌اند با استفاده از فروش اقساطی یا تخفیف‌های کوچکتر، مشتریان را جذب کنند.  برخی دیگر هم به دنبال ارائه خدمات اضافی مثل ضمانت‌های ویژه، حمل رایگان یا تخفیف‌های ویژه برای خریدهای گروهی هستند. اما نکته ای که وجود دارد این است که با توجه به رقابت شدید در بازار و افزایش هزینه‌ها، این تخفیف‌ها معمولا در مقایسه با قیمت‌های واقعی و افزایش هزینه‌ها، اثر چندانی بر جذب مشتریان ندارند.

با وجود تمام تبلیغات گسترده در مورد بلک فرایدی در ایران، به نظر می‌رسد که این حراج بیشتر برای فروشندگان به فرصتی برای جبران ضررهای ناشی از افزایش قیمت‌ها و هزینه‌های بالای واردات تبدیل شده است. بسیاری از کاسبان از این رویداد برای فروش کالاهایی که قبلا قیمت آن‌ها بالاتر رفته استفاده می‌کنند، و مشتریان نیز در حالی که امیدوار به تخفیف‌های چشمگیر هستند، اغلب با واقعیت‌هایی متفاوت مواجه می شوند.

در نهایت، اگرچه بلک فرایدی در بسیاری از کشورهای دنیا فرصتی برای خرید ارزان‌تر کالاها است، اما در ایران، تحت تأثیر شرایط اقتصادی و نوسانات ارزی، بیشتر به یک چالش برای فروشندگان و یک شوک و تردید برای مشتریان تبدیل شده است.