«پایتونیسم» و آژیر خطر نخبگی رانتی

ماجرای پایتون که منتقدان دولت از آن با عنوان «پایتون‌گیت» یاد می‌کنند آژیر خطر بلندی را به ویژه کنار گوش عالی‌ترین مقام اجرایی کشور به صدا درآورده است.

چند روز قبل «سیدابراهیم رئیسی» در راس نشستی با عنوان دیدار با دانشمندان یک درصد برتر جهان نشست که در آن وزرای بهداشت و علوم و معاون فناوری‌اش هم حضور داشتند. یکی از مدعوین در اظهاراتی عجیب و بی‌اساس، زبان برنامه نویسی «پایتون» را برای رئیس‌جمهوری شبکه‌ای جهانی توصیف کرد که سرطان را پیش‌بینی می‌کند، آینده منطقه را ترسیم می‌کند و حتی رشد تورم را هم متوقف می‌کند!

اخبار مرتبط

کابینه‌تکانی رئیسی در فضای پایتونی

انتشار این اظهارات باعث شد تا به مدد فضای مجازی در کوتاه‌ترین زمان ممکن عجایب گفته‌های این استاد دانشگاه هویدا شود؛ رخدادی که از یک منظر نگاه‌ بسیاری را به مساله «نخبگی» دوخت.

درباره نخبه و نخبگان حرف‌های بسیاری گفته شده و مجلدات متعددی به نگارش در آمده است. بعد از عقب‌افتادگی علمی و فناوری ایران در زمان‌های مختلف به‌ویژه عصر قاجاریه، یکی از راهکارهای جبران عقب‌ماندگی اعزام دانشجو به فرنگستان و کسب علوم و فنون غربی تشخیص داده شد؛ راهکاری که در زمان «عباس میرزا» فرزند نام‌آورِ دومین شاه قاجار مورد توجه ویژه قرار گرفت و مواهبی هم برای کشور داشت.

کشورهای دیگری چون ژاپن نیز به موازات ایران به همین روش دست زدند اما با یک تفاوت ویژه؛ سامورایی‌ها دقت زیادی در گزینش افراد اعزامی صرف می‌کردند و اگر فردی اوقات خود را به بطالت در غرب می‌گذراند به وقت بازگشت به جرم اینکه منابع وطن را هدر داده، وی را از کشتی به دریا می‌انداختند تا خوراک کوسه‌ها شود و حتی پایش به کشور شکوفه‌های گیلاس نمی‌رسید.

القصه زخمی که حالا باز مانند ماجرای بورسیه‌های غیرقانونی سر باز کرده است ناشی از نوع گزینش افراد نخبه و روند رشد افراد از لحاظ بوروکراتیک و علمی است؛ گویی روند دیوان‌سالاری به‌ویژه از نوع روابط قدرت‌مدارانه آن بیشتر بر بُعد علمی می‌چربد که بعضا برخی افراد فاقد صلاحیت به نام نخبه به مدارج بالای اجرایی و علمی می‌رسند.

به همین خاطر است که منتقدان می‌گویند وقتی استادان پایتونی در دانشگاه‌ها، پزشک و مهندس و معمار و … می‌پرورند و به عنوان نخبه‌ترین نخبگان به نشست علمی رئیس‌جمهوری قالب می‌شوند اوضاع مملکت بهتر از این نمی‌شود.

اما ورای این یورش‌های سیاسی باید گفت نحوه چرخش نخبگان که موضوع بسیار حیاتی برای کشور است اکنون با چه مبنایی انجام می‌گیرد که چنین پدیده‌هایی در حد جنجال پایتون را شاهد هستیم؟

پاسخ را باید در تمایز دو مفهوم مهم «نخبه واقعی» و «نخبه رانتی» جستجو کرد. رانت بلاهای متعددی بر سر یک ساختار می‌آورد که بدترین و آسیب‌زا‌ترین آن در حوزه نخبگانی و فنی است.

چه افرادی که سرخورده از این وضعیت تن به غربت داده و جلای وطن کردند تا بلکه بستری برای شکوفایی استعداد و احقاق حق و رفع دغدغه‌های درون‌جوشانشان بیابند.

در مقابل، نخبه رانتی در حوزه مدیریتی با کارشناسی غلط و انحرافی تیشه بر ریشه ساختارها زده و تا ثریا دیوار کج می رود.

به هر جهت ماجرای پایتون را نباید در پیچ و خم دعوای‌های سیاسی و جناحی کوچک شمرد و به باد فراموشی سپرد و باید برای آن چاره‌ای اندیشید.