هوای ایران از کجا قهوه‌ای شد؟

بر اساس دسته‌بندی حالات سلامت آب و هوا، مرکز و دیگر شهرهای ایران در ۴۸ ساعت گذشته وضعیت قهوه‌ای یعنی بالاترین درجه خطر را تجربه کردند.

بررسی نقشه‌های ماهواره‌‌ای نشان می‌دهد منشأ خاک‌آلودگی شهرهای کشور، خارجی است. ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۱۰ میکرون که دیروز تنفس را برای تهرانی‌‌ها بسیار دشوار کرد از کشورهای عراق، سوریه و عربستان به ایران منتقل شدند.

بر اساس اعلام سازمان هواشناسی، احتمال تکرار این رخداد دست‌‌کم تا مرداد وجود دارد، چراکه منشأ اصلی این پدیده کم‌‌بارشی در خاورمیانه طی سال‌های اخیر تحت تاثیر تغییرات اقلیمی است. به این ترتیب می‌توان این طور برداشت کرد که پس از سیل و خشکسالی، توفان خاکی سومین عارضه بزرگ بحران اقلیمی است که با آن روبه‌رو شده‌‌ایم.

اما این گرد و غبار چگونه به تهران رسیده است؟ سرعت بالای جریان هوای لایه بالایی جو یعنی جریان غربی سبب شده گرد و خاک از کانون‌‌های ریزگرد تشکیل شده در کشورهای عراق، عربستان و سوریه به اصطلاح جارو شود و پس از درنوردیدن استان‌های مختلف به تهران برسد.

در این میان، رئیس‌جمهوری ترکیه در آنکارا در ردیف اول متهمان آلودگی شهرهای کشورمان نشسته است. براساس اعلام ستاد ملی ‌ مقابله با‌ پدیده گردوغبار،گردوغبار هفته اخیر کشور‌، ناشی از شکل‌گیری جبهه‌های گردوغبار بین ۲کشور سوریه و عراق است. در فاصله کمی از محل خیزش این موج از گردوغبار، سد «ایلیسو» در جنوب شرق ترکیه قرار دارد که ۲۴ آبان سال گذشته افتتاح شد تا جلوی جاری شدن ۴۳میلیارد مترمکعب آب را در بستر دجله و فرات بگیرد. بنابراین ریزگردهای اخیر ایران که نیمی از کشور را در بر گرفته است،  نخستین محصول احداث سد بزرگ ترکیه است.

به جز تهران تا عصر دیروز حداقل ۱۱ استان دیگر شمال آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، خوزستان، همدان، مرکزی، قم، البرز، زنجان و قزوین را درگیر کرد. جریان هوای حامل گرد و خاک با حرکت به سمت شمال‌‌شرق کشور به تدریج استان‌های دیگری را نیز درگیر می‌کند در این میان حتی ممکن است استان‌های مازندران، گیلان و گلستان که به ندرت با این پدیده روبه‌رو می‌شوند نیز، این‌بار درگیر آلودگی ناشی از انتشار گرد و خاک شوند.

پرسشی دیگری که درباره آلودگی اخیر تهران و دیگر شهرها پیش آمده، این است که آیا تاثیر سوء آلودگی خاکی در مقایسه با آلودگی بنزینی بر سلامت شهروندان کمتر است؟ گفت‌وگو با کارشناسان حوزه سلامت و آلودگی درباره این پرسش نشان می‌دهد اگرچه ذرات معلق ناشی از احتراق می‌تواند به مراتب از ذرات معلق با منشأ طبیعی مثل گرد و خاک خطرناک‌‌تر باشد، اما در غلظت‌‌های بالا و با لحاظ احتیاط برای در نظر گرفتن نفع شهروندان، اثر سوء آلاینده‌های اخیر با توجه به غلظت بالای آن برای شهروندان کم نیست. آلاینده ناشی از احتراق سوخت در خودروها ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون است که مقادیر کمتری از آن در یک مترمکعب هوا می‌تواند هوا را آلوده کند اما درباره ذرات معلق درشت‌‌تر (PM10) که آلاینده اصلی هوای تهران در دو روز اخیر بوده‌‌اند، غلظت به مراتب بالاتری لازم است تا هوا آلوده شود. با این حال وقتی شاخص کیفیت هوا خطرناک می‌شود یعنی اثر سوء این آلاینده بر سلامت چیزی کم از انواع دیگر آلاینده‌ها ندارد.

احتمال تکرار این پدیده در ماه‌های آینده در حالی از سوی کارشناسان هواشناسی مطرح شده که آلودگی هوا باعث افزایش ریسک بیماری‌های تنفسی می‌شود و با توجه به اینکه کرونا نیز یک بیماری تنفسی است، می‌تواند در شیوع بیشتر این بیماری و کاهش سطح مقاومت ریه در برابر ویروس کووید – ۱۹ نقش داشته باشد.