طغیان تازه ندارها؛ بعد از سریلانکا و آرژانتین نوبت کجاست؟

در روزهای گذشته دو کشور سریلانکا و آرژانتین از  قاره‌های آسیا و آمریکای جنوبی،  با زمینه‌هایی تقریبا مشابه، شاهد تجمعات اعتراضی بوده‌اند. ناآرامی‌های روزهای اخیر این دو کشور را شاید بتوان با نظریه «محرومیت نسبی» تبیین کرد؛ نظریه‌ای که از نگاهی روان‌شناسانه به بررسی دلایل شورش‌های اجتماعی می‌پردازد.

جامعه‌شناسان، محرومیت نسبی را به عنوان عامل بالقوه جنبش‌های اجتماعی در نظر می‌گیرند که می‌تواند به وضعیت حادی چون شورش هم منجر شود. محرومیت نسبی ناظر به محرومیت از چیزی است که شهروندان  باور و اعتقاد دارند استحقاق آن را دارند ولی به دلایل سوء مدیریت نظام حاکم، از داشتن آن محرومند.

تحولاتی را که امروز در سریلانکا و آرژانتین شاهدیم می‌توان نمودی عینی و واقعی از نظریه محرومیت نسبی دانست. این در حالی است که تورم شدید و لمس فقر از سوی شهروندان هم چون کاتالیزوری به اعتراضات خشونت‌بار این کشورها دامن زده است.

تصویری از معترضان سریلانکایی خوابیده بر تخت مقامات سابق

سریلانکا  که از زمان استقلال خود در ۱۹۴۸ میلادی شدیدترین رکود اقتصادی را تجربه می‌کند،  از چند ماه پیش صحنه تظاهرات گسترده بوده  است؛ تجمعاتی که بعضا با خشونت همراه شده است. بنا بر گزارش سازمان ملل، یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از جمعیت حدود ۲۲ میلیون نفری سریلانکا برای ادامه حیات به کمک‌های فوری نیاز دارند و از هر پنج نفر، چهار نفر به دلیل افزایش قیمت‌ها، وعده غذایی خود را کاهش داده‌اند.

دولت این کشور می‌گوید برای پشت سر گذاشتن بحران کنونی، به پنج میلیارد دلار کمک مالی نیاز دارد، حال آن که دولت این کشور اکنون ۵۱ میلیارد دلار بدهی خارجی دارد که در بازپرداخت آن  با چالش مواجه است. دولت دیگر قادر به پرداخت هزینه واردات ضروری مانند غذا، سوخت و دارو نیست و از صندوق بین المللی پول و چندین کشور خارجی کمک خواسته است.

کاهش شدید ارزش پول ملی، تورم، کمبود و گرانی شدید مواد غذایی، دارو و سوخت مردم را به ستوه آورده است تا جایی که هزاران شهروند خشمگین در «کلمبو»  پایتخت سریلانکا، با یورش به کاخ و اقامتگاه « گوتابایا راجاپاکسه» رئیس جمهوری و اشغال و به آتش کشیدن دفتر «رانیل ویکرماسینگه» نخست وزیر خوراک خبری خوبی را برای رسانه‌های جهان فراهم کردند.

مردم خواستار استعفای رئیس‌جمهوری هستند و با اینکه راجاپاکسه و ویکرماسینگه اعلام کرده‌اند  که روز ۱۳ ژوئیه (۲۲ تیر) از سمت‌های خود کناره‌گیری می‌کنند، ولی اعتراضات همچنان ادامه دارد. اگرچه دولت رکود گردشگری در نتیجه شیوع کرونا را عامل اصلی بدترین بحران اقتصادی سریلانکا کرده است،  اما معترضان دولت را به سوء مدیریت  متهم می‌کنند.

مردم آرژانتین هم در روزهای گذشته در اعتراض به تورم فزاینده و افزایش شدید بدهی‌های ملی در «بوینس آیرس» پایتخت این کشور دست به تظاهرات زدند. آرژانتین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سویا و ذرت جهان، با تورم بالای ۶۰ درصد، کاهش شدید ارزش پول ملی و افزاتیش شدید قیمت سوخت و کالاهای اساسی مواجه شده است.

از نگاه ناظران، شورش گرسنگان، پدیده‌ای است که در انتظار بسیاری از کشورها است؛ کشورهایی که نارضایتی از تبعیض‌های ساختاری در آن‌ها وجود دارد و تکانه‌هایی چون تورم شدید و افزایش تنگناهای معیشتی، اعتراضات را در آنها تشدید می‌کنند. این مساله لزوم هوشیاری و تدبیراندیشی کشورها در برابر محرومیت‌های نسبی، تبعیض‌های ساختاری، فساد و مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم را بیش از پیش مورد توجه قرار می‌دهد.