مقصر سیلاب کیست؟ مردم یا پاچه‌گِلی‌ها؟

مونسون حالا برای همه ما واژه ای آشناست. در پی بارش های اخیر و وقوع سیل همه ما حداقل یکبار نام مونسون را شنیده ایم . مونسون برگرفته از واژه موسم در زبان عربی به معنای فصل است؛ پدیده ای که علاوه بر خسارات سنگین و بنابر آخرین آماری که قبل از ظهر نهم مرداد معاون فنی و هماهنگی سازمان مدیریت بحران اعلام داشت، ۶۹ قربانی و ۴۵ مفقود بر جای گذاشته است.

به گزارش ایران مامن ، آب و هوای ایران در فصل تابستان معمولاً خشک است، اما در این هنگام نیز اگر شرایط مساعد باشد از طرف جنوب شرقی یعنی اقیانوس هند رطوبت به ایران وارد شده و باران رخ می‌دهد؛ این رطوبت بسیار زیاد است و هنگامی که به ایران وارد می‌شود با گرمای زیاد تابستان مواجه شده و بارش‌های شدید و سنگینی را به همراه می‌آورد که به این نوع از بارش‌ها سامانه بارشی مونسون گفته می‌شود.

روزنامه «رسالت» در گزارشی در این باره نوشت : می دانستیم که پدیده مونسون بر ۴۰ درصد ایران خیمه زده و این سوغات هند، مسیرش را از شبه قاره هندوستان به سمت ایران کج می کند. می دانستیم که یک هفته قبل در پی وقوع سیلاب بیش از ۲۰ نفر در استهبان جانشان را بر اثر غافلگیری و جدی نگرفتن سیلاب تابستانه از دست داده اند و ما مبتنی برهمین آگاهی، گمان می کردیم؛ پس از پیش بینی و صدور هشدارهای هواشناسی و اعلام آمادگی دستگاه‌های ذیربط،  مشکل خاصی رخ نمی دهد، اما گروهی از کارشناسان و صاحب نظران تأکید می کنند که با وقوع سیلاب، در صورت آمادگی لازم بازهم تلفات و خسارات به صفر نمی رسد و چنانچه در وقوع بارش‌های رگباری اخیر، هشدارها و اقدامات دستگاه‌ها نبود، فاجعه ای عظیم در کشور رخ می داد. در نقطه مقابل، گروهی دیگر از کارشناسان، توپ را در زمین مدیریت بحران و عملکرد مسئولان انداخته اند که به زعم آنان جای نقد دارد.

متخلفان حاکمیتی سیل 

عملکرد مسئولان در سیلاب اخیر، انتقاداتی زیادی به دنبال داشته است، اینکه باز هم وقوع سیل با تکرار زنجیره ای از اهمال و ترک فعل همراه بوده و چرا مدیریت حوادث بیش از آنکه مبتنی بر پیشگیری باشد؛ به سمت  مدیریت پس از وقوع بحران معطوف است؟ چرا به فاصله یک هفته از سیل جنوب کشور و خسارات و تلفات آن، اطلاع‌رسانی درباره سیلاب تهران چندان وسیع نبوده است؟ هشدارهای پیامکی و بستن مکان های عمومی و اعلام فراخوان از ابتدایی ترین و در دسترس ترین راهکارهایی است که به گفته محسن پیرهادی، نماینده مجلس می توانست از شمار آسیب‌های جانی بکاهد.

«عدم لایروبی و گابیون بندی حریم رودخانه، از جمله عواملی است که مورد بی توجهی قرار گرفته و سبب طغیان سیل و وقوع این فاجعه شده است»؛ موضوعی که پیرهادی در بازدید از امامزاده داوود در جمع خبرنگاران مطرح و با انتقاد از عملکرد وزارت نیرو و به صورت ویژه سازمان منابع طبیعی تأکید کرده که این سازمان موظف به لایروبی حریم رودخانه بوده اما سهل انگاری و تعلل داشته است و همین تعلل یکی از علت های اصلی خسارت بار شدن سیل کن بوده است، چرا که به گفته کارشناسان این حوزه، در سال ۹۸ به دلیل لایروبی مسیر رودخانه، بارشی که ۵ برابر میزان اخیر بود به راحتی کنترل و مانع از بروز چنین حادثه ای شده بود، بنابراین مسئولان باید شرح دهند چرا سیل اخیر که یک پنجم  سال ۹۸ بوده چنین خسارت بار شده است؟

حالا نمایندگان مجلس قرار است به منظور ممانعت از بروز حوادث مشابه، از نهادها و سازمان های مسئول درباره،علل وقوع چنین فاجعه ای و حجم آسیب و روند امداد و نجات توضیح بخواهند، تا مسئولانی که با اهمال یا تخلف در اجرای قانون سبب بروز حادثه شده اند، به‌خاطر خسارت های جانی و داغدار شدن و آسیب دیدن مردم پاسخگو باشند.

البته این نمایندگان در کنار شهردار تهران خود طی روزهای اخیر با انتقادات گسترده‌ای مواجه بوده‌اند که چرا بعد از وقوع سیل و بروز مصائب فراوان برای سیل‌زدگان و خانواده قربانیان به دنبال انداختن عکس یادگاری و کارهای نمایشی بوده‌اند. البته در پاسخ به این انتقادات روزنامه «کیهان» نوشته عده‌ای خرده‌گیری کرده‌اند که چرا فلان شهردار یا نماینده مجلس، هنگام حضور در منطقه سیل‌زده، چکمه پایش نیست؟ یا چرا از آن‌ها، درحالی‌که پاچه شلوارشان گِلی است، عکس گرفته شده و لابد می‌خواستند کار نمایشی انجام دهند. این‌که مسئولان، هنگام حادثه، روز باشد یا شب، مسئولیت‌شناس باشند و از نزدیک، امدادرسانی را مدیریت کنند، وظیفه آنهاست نه امری مستحب. بنابراین خرده‌گیری و نیت‌خوانی درباره رفتار آنها بی‌جاست.

مردم در سیل مقصر بودند؟

مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران پنجم مردادماه مخاطرات وضع هوا در مورد وقوع بارش‌های سیل‌آسا در جنوب سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، کرمان، نیمه‌شرقی فارس، بخش‌های جنوبی بوشهر و به‌ویژه نیمه‌غربی استان یزد هشدار داده بود. با این حال، مشاهدات میدانی و تصاویر و خبرهای ارسالی نشان می‌داد، مردم به اخطارها و هشدارها بی توجه بودند و حتی به رغم آنکه عملیات نجات‌دهی سیل‌زدگان در خبرها و شبکه های اجتماعی دست به دست می شد، محور کن سولقان برای تماشای سیل پرتردد بود! در جریان وقوع سیل استهبان نیز سهل انگاری و بی توجهی مردم، به تلفات جانی منجر شد و به روایت رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، با توجه به شرایط آب و هوایی مردم باور نمی‌کردند ممکن است چنین سیلی رخ دهد .طبق بررسی‌های ما و اظهارات شهود در روز جمعه حدود دوهزار نفر در رودخانه محل وقوع سیل و اطراف در حال شنا کردن بودند که ناگهان سیل رخ داد!

مهرداد بذرپاش، رئیس کل دیوان محاسبات کشور در توییتی با اشاره به این مسئله نوشته است: «علیرغم گذشت ۵ سال از تصویب قانون هوای پاک، مطابق ماده ۲۶ قانون، سازمان هواشناسی مکلف بود ظرف دوسال شبکه ملی هشدار و پیش آگاهی رخدادهای سیل، طوفان و گردوغبار را تکمیل نماید، این مهم انجام نشده و ترک فعل صورت‌گرفته، به‌زودی در دستور کار دیوان محاسبات قرارخواهد گرفت.»

مهدی زارع از دیگر کارشناسان مدیریت بحران، نیز بر ضرورت تکمیل شبکه ملی هشدار سیل تأکید و در گفت و گو با «رسالت» عنوان می کند: «سیل امامزاده داوود پدیده ای عجیب و غریب نبود و سابقه تاریخی هم دارد، در سال ۱۳۳۳ سیل مشابهی اتفاق افتاده و چندصد نفر کشته شدند. ضمن آنکه ما نمی توانیم پیش بینی کنیم که به احتمال زیاد آن بخشی که بیش از همه از سیل آسیب می بیند، امامزاده داوود است، به این علت که فاقد پیش بینی نقطه ای هستیم و فقط با توسعه سامانه های پایشی و شبکه ملی هشدار چنین امکانی مهیاست.

احد وظیفه، رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور نیز با اشاره به تأثیر دستکاری ها و دخالت های انسانی در تشدید خسارت ها اظهار داشته «ویلاسازی به شدت رواج یافته، به خصوص در دره‌ها و کناره رودخانه ها و همچنین بسیاری از ابنیه، بستر و حاشیه طبیعی رودخانه را اشغال و به حریم آن نفوذ کرده اند، در نتیجه اگر سیلی رخ دهد، آب پشت این بناها و یا پل های احداثی جمع می شود و سیل قوی تری را در پایین دست بازتولید می کند.»

رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌ معدنی کشور نیز در بازدید میدانی از منطقه سیل‌زده امامزاده داوود بر این مسئله تأکید کرده، که آنچه موجب آسیب زا بودن سیل به انسان می‌شود، عدم رعایت حریم رودخانه‌ها، رود دره‌ها، تجاوز به حریم آبراهه‌ها و ساخت و ساز در حریم رودها است.

 علل وقوع سیل در تابستان

هنوز وقوع سیلاب در تابستان برای خیلی ها قابل باور نیست، درحالی که با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور و تغییر اقلیم، بروز سیل امری طبیعی است. بارش رگباری در دامنه کوه‌ها در فصل گرما باعث وقوع سیل می‌شود که رخدادی تکراری به شمار می رود، اما هنگامی که هشدار وقوع سیل صادر می شود، به این دلیل که هیچ اثری از بارش باران در محل حادثه دیده نمی‌شود، مردم باور نمی‌کنند که ممکن است در چنین شرایطی سیل رخ دهد.