برای کودکانی که نمی‌دانند چطور از خود دفاع کنند

«این دنیا پر است از موجوداتی که می‌خواهند به ما آزار برسانند و حق‌مان را بخورند»؛ این نگرانی خیلی از انسان‌ها است مخصوصا آن‌هایی که پدر و مادرند و این نگرانی در مورد فرزندانشان پررنگ‌تر است. روانشناسان می‌گویند باید از سنین خیلی پایین دفاع از خود و به اصطلاح «جرات‌ورزی» را به کودکان آموزش داد.

دلایل شکل‌گیری شخصیت قلدری‌پذیر

«فرحناز کیان ارثی» روانشناس تربیتی و استاد دانشگاه دلایل شکل‌گیری شخصیت یک کودک ظلم‌پذیر را متعدد می‌داند. به گفته او علت دفاع نکردن برخی کودکان از خودشان می‌تواند به دلیل مشکلات بالینی باشد. غالباً کودکانی که درگیر اضطراب اجتماعی هستند یعنی بودن در جمع برایشان سخت است و در تعاملات اجتماعی احساس راحتی نمی‌کنند، جرات‌ورزی پایین‌تری دارند.

همچنین کودکانی که به‌صورت جدی در عزت‌نفس مشکل‌دارند، نمی‌توانند از خودشان دفاع کنند زیرا چنین افرادی احساس ارزشمندی نمی‌کنند. علاوه بر این، کودکانی که درگیر «اضطراب جدایی» هستند نیز جرات‌ورزی پایینی دارند و غالباً مشکلات اضطرابی مثل اضطراب اجتماعی، اضطراب جدایی و عدم عزت‌نفس پایه ژنتیکی دارند.

این روانشناس می‌گوید: والدینی که خودشان درگیر مشکلات اضطرابی هستند، فرزندانی را تربیت می‌کنند که نمی‌توانند از خودشان دفاع کنند و همچنین والدین سختگیری که فرزندشان را بیش‌ازاندازه موردانتقاد و کمتر مورد تحسین قرار می‌دهند.

یک تصور نادرست و یک نکته مهم

به گزارش ایران مامن، برخی والدین معتقدند که این رفتار کودکان با گذشت زمان تغییر می‌کند و کودکی که تا دیروز توان دفاع از خود را نداشت، در دانشگاه، محل کار و ارتباط با همسر می‌تواند به فردی توانمند تبدیل شود و به‌راحتی از حقش دفاع کند اما دکتر کیان ارثی احتمال رفع این مشکل را بسیار ضعیف می‌داند و می‌گوید کودکان از سنین چهارسالگی، دفاع از خود را یاد می‌گیرند.

راهکارهایی غلط

برخی تصور می‌کنند این توصیه به کودکانشان کافی است که «اگر زد تو هم بزن، اگر از تو گرفت از او پس بگیر و …». در صورتی که مهم‌ترین کار این است که راه برونرفت از موقعیت قلدری و زیاده‌خواهی دیگران را باید به کودک آموخت.

به گفته کیان ارثی، والدین به‌جای مداخله مستقیم و قلدری باید کمک کنند تا دو کودکی که با یکدیگر به مشکل خوردند به شکل صحیح مشکلشان را حل کنند و به حقوق خود و حقوق طرف مقابلشان آگاه شوند.

برخی والدین با برچسب خجالتی، بی‌عرضه، دست و پا چلفتی و… به کودکشان سعی می‌کنند دفاع از خود را به فرزندشان آموزش دهند درحالی‌که این برچسب‌ها نه‌تنها کمکی نمی‌کند بلکه می‌تواند به عزت‌نفس کودک آسیب بزند.

این روانشناس با توصیه به والدین برای مراجعه به روانشناس اظهار می‌دارد: گاهی روانشناس برای آموزش دفاع از خود به کودک از بازی و عروسک‌ها استفاده می‌کند تا به کودک یاد دهد که در موقعیت‌های مختلف چگونه حرف بزند، چگونه رفتار کند و چه‌کاری انجام دهد.او  با معرفی کتاب  «رفیق از زورگوها نترس» می‌گوید: این کتاب، به کودکان آموزش داده که در موقعیت‌هایی که مورد قلدری قرار می‌گیرند، چه‌کارهایی باید انجام دهند و چگونه باید جرات‌ورز باشند.

توصیه‌هایی برای والدین

نکته مهمی که روانشناسان به آن اشاره می‌کنند تفاوت مساله برای کودکان سه‌چهار سال به بالا و زیر این سن است چون همچنان که اشاره شد زیرِ چهارساله‌ها چندان تصوری از «دفاع از خود» ندارند.

«فرزانه محرری» روان شناس کودک در این باره می‌گوید: کودکان کمتر از سه سال را والدینشان باید مورد مراقبت دائم قرار دهند، تا اگر کتک خوردند یا هر مشکلی برایشان در جایی پیش آمد، زیرنظر والدین باشند اما نحوه رفتار والدین در این زمینه می‌تواند الگوی مناسب یا نامناسبی برای بچه هایشان باشد. به طور مثال اگر کسی فرزند شما را هل داده و او به زمین خورده و شما هم در مقابل همین رفتار را پیاده کنید و با خشونت با آن بچه رفتار کنید، این رفتار الگوی فرزند شما قرار می‌گیرد که برای گرفتن حق خودش در هر جایی مقابله به مثل کند.

اما رفتار مناسب این است که شما با طرف دعوای فرزندتان که حق او را خورده صحبت کنید و به او بگویید که کارش درست نبوده است. اگر تغییر رفتاری حاصل نشد، بلافاصله فرزندتان را از آنجا دور کنید و به او بگویید که ما نباید به دیگران آسیب بزنیم اما می توانیم در موقعیت بازی با آنها قرار نگیریم. مسئله مهم این است که شما نباید با هیچکسی در این زمینه رودربایستی کنید و حق فرزندان را تمام و کمال باید بگیرید، البته همانطور که مطرح شد با خشونت و مقابله به مثال نباید باشد.

محرری می گوید: پس از سه سالگی شما وظیفه دارید که احقاق حق را به عهده خود فرزندتان بگذارید و زمانی که مشکلی پیش بیاید، به خودش آموزش دهید که از حقش درست دفاع کند. به طور مثال در دفعات اول که برایش در جایی مشکلی پیش می آید، با او صحبت کنید و درباره حس و حال و سپس نحوه واکنشش بپرسید، سپس به او بگویید که نباید خشن باشد و بچه دیگری را کتک بزند، بلکه تنها از خود دفاع کند، مثل دست طرف مقابل را بگیرد و اجازه ندهد او کتکش بزند. اما در دفعات اول بهتر است او را همراهی کنید تا احساس اعتماد به نفس داشته باشد و راه درست را یاد بگیرد.

بنابراین نکته کلیدی این است که فرزند شما یاد بگیرد نباید کسی او را کتک بزند و به او دست درازی کند، خودتان مستقیم وارد نشوید اما اگر جایی احساس کردید که او کتک می خورد و چیزی نمی‌گوید، واردعمل شوید و با او صحبت کنید تا اجازه ندهد کسی به او آسیبی برساند. مثلا به او بگویید که به دوستش بگویید اجازه ندارد، دیگران را کتک بزند یا به کسی آسیب برساند. حتی گاهی لازم است این چیزها را زمانی که در موقعیت هم قرار نگرفته به او آموزش دهید تا زمانی که شما نیستید هم بداند چطور باید از خود دفاع کند.

در این زمینه، «سپیده بشول» روانشناس کودک بر این باور است مادرها باید بدانند که بچه‌هایشان زیاد به آنها وابسته نباشند و از دو ـ سه سالگی استقلال را به آنها آموزش دهند تا بتوانند بعدا از خودشان دفاع کنند. این هم با ارتباط و تعامل بچه‌ها با هم فراهم می‌شود. برخی آموزش‌های غلط به بچه‌ها مثل اینکه «ولش کن با بچه ها بازی نکن»، «بیا خودم باهات بازی می‌کنم، کنار خودم باش» و عبارت هایی از این دست باعث کاهش اعتماد به نفس بچه ها در تعامل با دیگران می‌شود. والدین تنها زمانی که احساس کردند ارتباط یک بچه خاص با فرزندشان نادرست است و باعث آزارش می شود، نباید اجازه دهند این فرد در تعامل با فرزندشان قرار بگیرد.