نیاز ما و حکومتی‌ها به خِرَد جمعی به هفت دلیل 

خبر:  در جلسه علنی یک‌شنبه گذشته مجلس یازدهم (۱۵ آبان)، بیانیه‌ی بدون امضایی خوانده شد که بر اساس آن ۲۲۷ نماینده، معترضان را «محارب»، «مانند داعش» و «آشوبگر» خواندند و خواهان «قصاص» (می‌شود خواند اعدام) آنان شدند.

تحلیل: فیلسوفان اصطلاح خِرد جمعی را برای هر رفتاری (افکار، احساسات، میل ها، کارها، دستورالعمل ها و …) به کار می‌برند که خوب و به مصلحت ما است. اصطلاح غیرعقلانی برای هر رفتاری (افکار، احساسات، میل ها، کارها، دستورالعمل ها و …) کاربرد دارد که در حقیقت (حقیقتا) بد بوده و به مصلحت ما نیست.

آنان عقل یا خِرد جمعی را برای توصیف شراکت در ذهن و عقل همگانی و توصیف توانایی یا قدرت ذهن انسانی با هدف تشخیص دادن مصلحت حقیقی خود و نیز برای تمایزگذاری میان رفتارها، تفکر و میل های عقلانی و غیر عقلانی به کار می برند. عقل جمعی برای تشخیص حقیقت از کذب و درست از غلط و خوب از بد است. (برای اطلاع بیشتر بنگرید: کتاب روح اسپینوزا، نیل گراسمن، ترجمه مصطفا ملکیان، ص ۳۶۴-۳۷۴)

بنا به دلایل هفتگانه ی زیر ما و نظام و حکومتی‌ها نیاز به عقل یا خرد جمعی داریم:

الف – ما و حاکمان در حالت «بندگی» به سر می بریم؛ بندگی اِنگاره‌های شرطی شده و تکراری، بندگی احساس و رفتار شخصی، بندگی خاطراتمان، بندگی ترس‌ها و اضطراب‌هایمان، بندگی داشته‌ها و خواسته‌هایمان و … برای رهایی از این بندگی‌ها، ما نیاز به پناه بردن و توسل به عقل یا خرد جمعی داریم.

ب – آموزه‌های الاهیاتی در باره ی گناه، اعم از گناه نخستین یا غیر آن وجود دارند که به ما تعلیم می‌دهند پاره‌ای از وجوه هستی ما و هستی نظام سیاسی ما، بد یا شر است. با این وجوه باید چه کار کرد؟ آیا سرکوبشان کنیم؟ یا در برابرشان بایستیم؟ در این جا نیاز به پناه بردن و توسل به عقل یا خرد جمعی داریم.

پ – سرشت انسان و سرشت هر نظام سیاسی مانند جمهوری اسلامی، ناقص یا ناکامل یا ضعیف است. برای کامل یا قوی کردن آن به عقل و خرد جمعی محتاجیم.

ج – هر فرد حکومتی یا هریک از ما انسان‌ها، خود را یک کُل می‌شمارد و جهد یا کوشش می‌کند که در قبال اذهان و منافع و هستی (وجود) خودش، مقاومت و پایداری کند. این امر، با جهد یا کوشش دیگران برای پایداری در قبال اذهان و منافع و هستی خودشان، تعارض می‌یابد. برای حل این تعارض و چگونگی آن به خرد جمعی نیاز داریم.

د – حکومتی‌ها برای این که کمتر اهل داوری و قضاوت در قبال دیگران بشوند و کمی بیشتر اهل عفو و مهربانی (هم نسبت به خود و هم دیگران) باشند چاره‌ای ندارند جز این که به عقل جمعی پناه ببرند.

و – برای تشخیص آن چه نظام و حاکم، باور دارد که ظاهرا به مصلحت او و نظام او است از آن چه در حقیقت (حقیقتا) به مصلحت او و نظام او است، به خرد جمعی نیاز است. چرا که به مصلحت هیچ فرد و حاکمی نیست که به نحوی عمل کند که تیشه به ریشه‌ی شرایط لازم برای وجود و بقای خودش بزند و بسا که حاکم درباره آن چه حقیقتا به مصلحت او است در اشتباه باشد.

ی – با توجه به بند بالا، برای تمایزگذاری میان خیر ظاهری (آن چه برای فرد، جامعه، نظام و حاکمان در این لحظه به نظر می آید نافع و خوب است) و خیر حقیقی ( آن چه حقیقتا برای فرد، جامعه، نظام  و حاکمان، نافع و خوب است) ما به عقل یا خرد جمعی محتاجیم.

با این توضیح، خردمندان باور دارند که نظام یا سیستم سیاسی موجود ظرف یک سال گذشته به ویژه دو ماهی که از جنبش زن زندگی آزادی می‌گذرد، چون خود را از خِرد جمعی محروم کرده گرفتار اشتباه پی در پی، خشونت و ناکارآمدی شده که پیامد آن مشروعیت‌زدایی از نظام است.

۱۸ آبان ۱۴۰۱