دالان «زنگزور-ترامپ» و عواقب آن برای ایران

ارمنستان و جمهوری آذربایجان عصر جمعه گذشته در مراسمی در کاخ سفید با حضور «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا، توافق صلح امضا کردند؛ توافقی که به واسطه ورود مستقیم آمریکا به مناقشه «کریدور زنگزور» در ایران با نگرانی‌های زیادی همراه شد.

البته به دنبال این توافق «مسعود پزشکیان» نگرانی شدید درباره این رویداد را رد کرد و اظهار داشت: کریدور زنگزور آن چیزی نیست که در خبر‌ها بزرگش کردند. خواسته‌های جمهوری اسلامی درباره مسیر زنگزور را همه طرف‌ها مراعات کردند.

به گفته رئیس‌جمهوری، چارچوب تمامیت ارضی و بسته نشدن راه ما به اروپا در آن دیده شده است و تمام دغدغه ما این است که شرکت آمریکایی می‌خواهد این کریدور را راه بیندازد.

علاوه بر آن، وزیر امور خارجه ارمنستان در تماس با همتای ایرانی تصریح کرده ایروان در تصمیم‌گیری راجع به مسیرهای مواصلاتی، توجه اساسی به صلح و ثبات منطقه‌ای و منافع و مصالح متقابل ایران-ارمنستان دارد.

به گزارش رسانه‌ها، براساس توافق سه‌جانبه اخیر در کاخ سفید، طرح ایجاد مسیر زنگزور با تغییراتی در نام و مالکیت، اجرا می شود. این مسیر قرار بود قبلا از سوی جمهوری اذربایجان و ترکیه در خاک ارمنستان اجرا شود اما هم اکنون نام آن به ترامپ تغییر یافته است. همچنین امتیاز اجرا و بهره برداری از این پروژه نیز از سوی دولت ارمنستان به شرکت های امریکایی واگذار می شود. علاوه براین، برخلاف قبل، حالا دیگر در شرایط جدید، دولت ارمنستان نیز حامی اجرای این طرح است و مثل قبل مخالفت نمی کند.

طرح جاده ۴۳ کیلومتری زنگزور که نام آن به جاده ترامپ تغییر کرد قرار است با عبور از خط مرزی جنوب ارمنستان با ایران در استان سیونیک، قلمرو جمهوری آذربایجان را به منطقه جدا شده از این کشور یعنی نخجوان و سپس خاک ترکیه و اروپا متصل کند.

پس از فروپاشی شوروی، نخجوان از آذربایجان جدا افتاد و باکو همواره به دنبال اتصال زمینی مستقیم بوده است. این منطقه پیش‌تر نیز مسیر تجاری و نظامی مهمی بوده است. در پایان جنگ دوم قره‌باغ و بر مبنای توافق آتش‌بس ۲۰۲۰، ایجاد این مسیر به‌عنوان بخشی از توافق آتش‌بس مطرح شده بود.

و اما در خصوص تهدیدات این کریدور برای ایران به پنج مورد مهم می‌توان اشاره کرد:

کاهش نفوذ ژئوپلیتیک: این کریدور نفوذ ایران و روسیه را در قفقاز کاهش داده و قدرت ترکیه، آمریکا و اسرائیل را افزایش می‌دهد.

احتمال حضور ناتو: کارگزاری آمریکا در این پروژه می‌تواند زمینه‌ساز استقرار ناتو در مرزهای شمالی ایران شود.

از دست رفتن مرز با ارمنستان: اگر مسیر تحت کنترل خارجی باشد، ایران عملاً یکی از همسایگان خود را از دست می‌دهد و برای اتصال به اروپا باید از دالان تحت نظارت آمریکا عبور کند.

تضعیف مسیرهای ترانزیتی ایران: با انتقال بخشی از تجارت منطقه‌ای به مسیر زنگزور، سهم ایران در ترانزیت کالا کاهش می‌یابد.

از بین رفتن اهرم ژئوپلیتیکی ایران: اتصال نخجوان به آذربایجان، نقش ایران به‌عنوان واسطه ارتباطی را حذف می‌کند.

و اما درباره سناریوهای پیش روی این طرح، سه سناریوی کلی خودنمایی می‌کند:

نخست: ایجاد مسیر تحت کنترل ارمنستان (نسبتا مطلوب برای ایران)

دوم: مسیر تحت نظارت بین‌المللی (خنثی اما پرریسک)

سوم: فشار نظامی یا سیاسی و اقتصادی برای اجرای مسیر بدون رضایت کامل ارمنستان (تهدید مستقیم برای ایران)