ایران در محاصره کریدورها؛ برنامه حذف ایران از جغرافیای ترانزیت جهانی

مسیرهای تجاری و ارتباطاتی از دیرباز مهم‌ترین مجاری تنفس کشورها بوده‌اند و بارها در تاریخ شاهد به راه افتادن جنگ بر سر کریدورها بوده‌ایم؛ مانند منازعاتی که در اواسط سده گذشته بر سر حاکمیت کانال سوئز رخ داد و در ایران نیز هر از چند گاه گزینه بستن تنگه هرمز از سوی برخی مطرح می‌شود.

«جنگ کریدورها» به رقابت ژئوپلیتیکی بر سر کنترل و توسعه مسیرهای ترانزیتی و حمل‌ونقل اشاره دارد و می‌تواند در تعاملات بین کشورها اثر گذار باشد. به عنوان مثال مساله «کریدور زنگزور» طی روزهای گذشته و پس از توافق سران باکو و ایروان در کاخ سفید مورد توجه مجدد و ویژه رسانه‌ها و تحلیلگران قرار گرفته است؛ دالانی که «دونالد ترامپ» با نامیدنش به اسم خود، از آن کسب امتیازات گوناگون و نیز پرستیژ را طلب می‌کند اما ممکن است تهدیداتی قابل توجه را برای بازیگران شرقی مانند ایران، روسیه و حتی چین در پی داشته باشد.

از دیگر کریدورهای مهم «عرب- مدیترانه‌» یا کریدور «هند به‌ اروپا»  ( IMEC )  است که گفته می‌شود نقش مهمی در توسعه تعاملات اقتصادی بین طیفی از کشورها خواهد داشت و بازیگری چون رژیم صهیونیستی در تلاش است از طریق «توافق ابراهیم» به اهداف مورد نظر خود در این کریدورها دست پیدا کند.

این‌ کریدور و سایر کریدورهای تجاری حاصله‌ از توافق‌ ابراهیم‌ می‌تواند الگوهای تجاری بین‌ منطقه‌ اقیانوس هند، خاورمیانه‌ و اروپا را با ایجاد یک‌ قوس ارتباط تجاری در حاشیه‌ جنوبی‌ اوراسیا از نو تنظیم‌ کند. مسیر این‌ کریدور از سواحل‌ دریای عرب و اقیانوس هند تا سواحل‌ مدیترانه‌ و دریای شرقی‌ یونان کشیده می‌شود. به‌خصوص که‌ این‌ ارتباط جدید برای هند یک‌ تغییر پارادایم‌ راهبردی با پیامدهای ژئوپلیتیکی‌ چشمگیر خواهد بود که‌ می‌تواند نقش‌ آن را در نظم‌ اقتصادی اوراسیا تغییر دهد.

یکی‌ از مهم‌ترین ‌کریدورهایی‌ که‌ هند در سال‌های اخیر تلاش کرد آن را ایجاد کند، کریدور موسوم به‌ کریدور «شمال-جنوب» بود که‌ قرار بود از بندر بمبئی‌ به‌ بندر چابهار متصل‌ شده و با گذر از ایران به‌ روسیه‌ ختم‌ می‌شد اما موانع‌ تعرفه‌ای و غیر تعرفه‌ای در این‌ مسیر، طولانی‌بودن مسیر ارتباطاتی‌ با اروپا و همچنین‌ مشکلات امنیتی‌ در کنار تحریم‌ ایران و نبود زیرساخت‌های اقتصادی مناسب‌ در این‌ کشور موجب‌ شد پروژه مذکور با چالش‌های اقتصادی و سیاسی‌ متعددی مواجه‌ شود، به‌ همین‌ منظور، ترسیم‌ یک‌ راهگذار جدید و کم‌ مسافت‌ و کم‌هزینه‌ در دستور کار هند قرار گرفت‌.

دیگر کریدور تهدیدزا که حذف ایران از جغرافیای ترانزیت جهانی را می‌تواند به بار آورد، کریدور میانی (Trans-Caspian Middle Corridor) است که حمل‌ونقل چین به اروپا از طریق قزاقستان، دریای خزر، آذربایجان، گرجستان و ترکیه را دنبال می‌کند و نیز طراحی شده برای دور زدن ایران و روسیه. ظرفیت ترانزیت این دالان در حال افزایش است و تا سال ۲۰۳۰ ممکن است به ۱۱ میلیون تن برسد.

کریدور چین–پاکستان (CPEC) هم بخشی از طرح یک کمربند–یک جاده چین، اتصال این کشور به بندر گوادر پاکستان، بدون نیاز به عبور از ایران را دنبال می‌کند و تهدیدی برای موقعیت ایران در ترانزیت شرق–غرب است.

با توجه به این اوضاع، خروج از جغرافیای ترانزیت بین‌الملل و منطقه را باید تهدیدی جدی در ارتباطات خارجی ایران به شمار آورد.