تعویضی برجام در حال گرم کردن کنار زمین سرد مذاکرات!

اروپایی‌ها که حتی در دوره «دونالد ترامپ» بارها از امکان‌پذیری احیای توافق هسته‌ای میان ایران و اعضای برجام سخن می‌گفتند، اینک ناامیدانه‌تر از همیشه درباره سرنوشت مذاکرات خبر می‌دهند.

به گزارش ایران مامن، «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا شنبه شب درباره مذاکرات توئیت کرد: دوباره با حسین امیرعبداللهیان گفت‌وگو کردم. احتمال دستیابی به توافق و بازگشت به برجام در حال کاهش است؛ اما ما هنوز هم می‌توانیم با تلاش بیشتر این کار را انجام دهیم. من به عنوان هماهنگ کننده مذاکرات وین، در هر زمان آماده هستم تا راه حلی را برای آخرین مسائل باقی مانده تسهیل کنم.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم که از سال ۲۰۱۵ گزارش‌هایی مکرر به نفع بقای برجام صادر می‌کرد حالا روندی معکوس را طی می‌کند. درست در روزهایی که ایران و ۱+۴ به علاوه ایالات متحده هر روز از احیای توافق هسته‌ای دور و دورتر می‌شوند، دورنما برای حل اختلاف‌های پادمانی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم تیره و تار شده است. به همین خاطر بسیاری صدور اولین قطعنامه ضدایرانی را در دوره بعد از توافق سال ۲۰۱۵ محتمل می‌بینند.

به عبارتی مناسبات میان ایران و آژانس در مقطع سفر «رافائل گروسی» مدیرکل این سازمان به اسرائیل به شکل چشمگیری با مقطع سفرهای او به ایران متفاوت است. بر عکس این روزها، در شهریور و اسفندماه ۱۴۰۰، سفر گروسی به تهران خوش‌بینی‌های زیادی را در زمینه پیشرفت مذاکرات هسته‌ای ایجاد کرده بود.

در سوی مقابل، منتقدان برجام در ایران چنین وانمود می‌کنند که عطای پروتکل الحاقی، همکاری با آژانس و در نهایت برجام را به لقایش خواهد بخشید. مدیر مسئول «کیهان» با تعبیر بازرسان آژانس به چشم‌های «سیا» و «موساد»، در روزنامه‌اش از ضرورت قطع همکاری با این نهاد در صورت صدور قطعنامه ضدایرانی نوشته است.

در مجموع، روند اظهارات و فضای حاکم بر شرایط احیای برجام نشان می‌دهد با وجود تمایل ایران برای از سرگیری مذاکرات و رسیدن به توافق اما طرف غربی به ویژه آمریکا چندان مایل به این مهم نیست.

به موازات اظهارنظرهای مقامات واشنگتن مبنی بر تداوم سخت‌گیری و ناهمسازی با خواسته‌های تهران، تروئیکای اروپا نیز هر چند که در ظاهر از تمایل به احیای برجام و پایبندی به این توافق صحبت می‌کند اما در عمل چندان تحرکی در جهت حل مشکلات و اختلافات طرفینی انجام نمی‌دهد. در این میان و از دید برخی ناظران گذشت زمان به نفع هیچ یک از طرفین نیست و فقط شرایط را برای رسیدن طرفین به توافق سخت‌تر می‌کند.

در شرایط فعلی نه آمریکایی‌ها آنطور که خود گفته‌اند شرایط ایران را به خصوص خروج سپاه پاسداران از لیست تحریم‌ها برای از سرگیری مذاکرات و رسیدن به توافق می‌پذیرند و نه ایران حاضر به پذیرش خواسته‌های آمریکایی‌ها است.  در نتیجه اگر شرایط اینگونه پیش برود نمی‌توان امیدی به احیای برجام داشت.

با این حال نمی‌توان به طور کلی از حصول توافق میان طرف‌های درگیر با پرونده هسته‌ای ناامید بود. «بلومبرگ» در گزارشی تازه مدعی شده واشنگتن ممکن است اجازه دهد نفت بیشتری از ایران که تحت تحریم است، بدون توافق هسته‌ای به بازارهای جهانی وارد شود و این یعنی شکل‌گیری نوعی توافق هرچند به شکلی نانوشته و موقت و کاملا شکننده.

در این ارتباط باید گفت هر چه تنفس و تعلیق مذاکرات احیای برجام بیشتر طول می‌کشد، ‌شرایط برای احیای توافق هسته‌ای سخت‌تر می‌شود آن هم در شرایطی که آمریکایی‌ها دیگر توافق برجام را نه مثل آنچه در سال ۲۰۱۵ بود بلکه با خواسته‌های فرابرجامی در ۲۰۲۲ می‌خواهند. در همین حال در ماه‌های آینده انتخابات کنگره آمریکا نیز در پیش است و به گفته بسیاری از کارشناسان از هم اکنون بسیار محتمل است که جمهوری‌خواهان مجالس آمریکا را از آن خود کنند.

اگر این اتفاق رخ دهد رسیدن به توافق اگر نگوییم غیر ممکن اما بسیار سخت‌تر ازگذشته خواهد شد.  با این حال به نظر می‌رسد که اگر طرفین به یک راه حل میانه برسند می‌توان پیش از انتخابات آمریکا نیز شاهد احیای برجام یا ماکتی از آن بود؛ چنانکه «سیدحسین موسویان» سفیر سال‌های گذشته ایران در آلمان می‌گوید: چنانچه آمریکا، حداقل تا انتخابات نوامبر کنگره، قادر به دادن تضمین اجرای پایدار برجام نباشد و قدرت تصمیم گیری درمورد حذف سپاه از لیست سازمان‌های تروریستی را نداشته باشد، مصلحت این است که تهران و واشنگتن برای جلوگیری از مرگ دائمی برجام؛ یک توافق موقت داشته باشند تا مذاکرات احیای کامل برجام بعد از انتخابات کنگره آمریکا ادامه یابد.

از این منظر، اگر چه بهترین سناریو احیا اجرای کامل برجام است اما درغیاب این سناریو، توافق موقت بهتر از فروپاشی برجام و بازگشت به شرایط پیشا برجام باشد.