مساله تهرانی-شهرستانی از زاویه‌ای دیگر

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در سه دهه اخیر سالانه به طور متوسط حدود یک میلیون نفر در داخل مرزهای کشور جابه‌جا شده‌اند. مهاجرت عمدتا از مناطق کمتر توسعه‌یافته به مناطق توسعه‌یافته اتفاق افتاده است.

در دهه‌های گذشته، بر نسبت مهاجرت‌های شهر به شهر اضافه و از نسبت مهاجرت‌های روستا به روستا کاسته شده است. مهاجرت روستا به شهر نیز که چند دهه پیش به ویژه پس از اصلاحات ارضی روند اصلی مهاجرت را شکل می‌داد با کاهش مداوم روبه‌رو بوده است.

روندهای مهاجرتی از چند منظر مورد توجه و دارای پیامدهایی چشمگیر و موثر است. از بُعد اقتصادی-مدنی باید گفت بر اساس بررسی‌ها مهاجرت‌ها در دامنه سنی ۲۰ تا ۳۴‌سالگی اتفاق افتاده است و این یعنی مهاجرت در رده سنی اتفاق افتاده که غالبا بعد از پایان تحصیلات دبیرستانی به دنبال کار می‌گردد یا به دلیل تحصیل در مقاطع آموزش عالی، شهری غیر از زادگاهشان را انتخاب می‌کنند.

با توجه به غلبه گروه‌های سنی جوان در مهاجرت باید توجه داشت که جمعیت گروه‌های سنی ۱۵-۳۴ افراد فعال اقتصادی هستند که به صورت بالقوه در آستانه تشکیل خانواده و ازدواج و باروری به شمار می‌آیند؛ بنابراین مهاجرت این افراد می‌تواند علاوه بر تأثیر مستقیم بر حجم جمعیت هر‌یک از دو منطقه، با تحت تأثیر قراردادن الگوی سنی و در نتیجه میزان‌های ازدواج و باروری، جمعیت آتی را نیز متأثر کند.

به طور کلی مهاجرت در کنار دو عامل باروری و مرگ‌و‌میر، سه مؤلفه اصلی اثرگذار بر تغییرات جمعیت‌های انسانی و اندازه و حجم آن است. نگاهی به آمارهای سالانه نشان می‌دهد که تقریبا روند تولدها و مرگ‌ها در ایران ثابت است و با کاهش یا افزایش درخورتوجهی در نمودارها مواجه نیستیم؛ از‌این‌رو مهاجرت‌های بین‌استانی یکی از تعیین‌کننده‌ترین متغیرهای تأثیرگذار بر تغییرات جمعیتی در استان‌های کشور است.

بر مبنای گزارش یادشده، افزایش مهاجرت‌ها و جابه‌جایی‌های جمعیتی به‌ویژه از مناطق مرزی کشور به سمت مرکز و سکونت آنها در پیرامون شهرهای بزرگ به‌ویژه پایتخت، یکی از مسائل و چالش‌های اجتماعی، جمعیتی و امنیتی حال حاضر کشور است.

به گزارش ایران مامن، بروز پیامدهای مهاجرت به ویژه به مقصد تهران و سایر کلانشهرها در شکل‌هایی مانند ماشین‌خوابی که نوعی حاشیه‌نشینی جدید است یا افزایش تراکم جمعیتی که الزامات خاص خود را می‌طلبد بارها خود را به عنوان یک معضل نشان داده است.

دو روز پیش بود که مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران اظهار داشت: هر ۱۰ سال ۲۰ درصد به جمعیت پایتخت افزوده می‌شود، درحالی که منابع جدیدی برای تأمین آب نداریم .

پس از بحث‌هایی که درباره جابجایی پایتخت از زمان دولت هاشمی مطرح شد، دولت احمدی نژاد تلاش‌هایی ناموفق برای تمرکززدایی را به کار بست که عملا به جایی نرسید و بعد از آن زمزمه‌های گران شدن عمدی زندگی در پایتخت و کلانشهرها برای خالی کردن‌شان به گوش رسید اما هیچ‌کدام نتوانست منجر به خلوت شدن شهرهای شلوغ شود که عامل آن هم مشخصا کمبود شغل و درآمد در شهرهای کوچک است.

البته برخی ناظران می‌گویند اغلب کسانی که به تهران و حومه آن مهاجرت می‌کنند بیشتر به دنبال مشاغل خدماتی و کسب‌وکارهایی هستند که با جنس مشاغل شهرستانی مانند کار در کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی متفاوت است. به همین خاطر شمار چشمگیری از کسانی که به پایتخت و شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند وارد پروسه تولید نمی‌شوند و بیشتر به فرایندهای غیرمولد و سوداگرانه کشیده می‌شوند.

علاوه بر این، باید گفت شهرها و مناطقی که بیشتر در معرض مهاجرت هستند، بیش از دیگر مناطق تغییرات ناشی از مهاجرت را تجربه می‌کنند. تأثیر مهاجرت روی خدمات و امکانات اجتماعی مناطق، نرخ جرم و انحراف، جدایی یا تطابق اجتماعی، محیط فیزیکی و توسعه اقتصادی محلی و امکانات بهداشتی و پزشکی از‌جمله این تغییرات به شمار می‌آید.