زن‌ها را چه کسی سیگاری کرد؟

افزایش چشمگیر مصرف دخانیات به ویژه در میان زنان، نگرانی‌هایی را به خصوص در میان جامعه‌شناسان، روانشناسان، والدین در خانواده‌ها و … برانگیخته است.

مصرف دخانیات از سوی زنان البته مساله‌ای مختص ایران نیست. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰۰ میلیون نفر از یک میلیارد سیگاری در جهان را زنان تشکیل می‌دادند از بیش از ۵ میلیون نفری که سالانه جان خود را بر اثر استعمال سیگار از دست می‌دهند، ۱.۵ میلیون نفر زن هستند که ۷۵ درصد آنها در کشورهای کم‌ یا متوسط درآمد زندگی می‌کنند.

چیزی که در کشور ما نگران کننده است، رشد شتابان و معنادار شمار زنان سیگاری در برابر مردان به ویژه در برخی گروه‌های سنی است.

آمار رو به رشد زنان سیگاری در ایران

دی‌ماه ۱۴۰۱ بود که رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به مرگ‌ومیر سالانه حدود ۶۰هزار نفر بر اثر مصرف دخانیات در کشور بیان داشت تقریبا ۱۴درصد افراد بالای ۱۸ سال جامعه ایرانی دخانیات مصرف می‌کنند که حدود ۲۶درصد مردان و ۴.۵درصد زنان را شامل می‌شود. این مصرف از سال ۱۳۹۵، با رشد حدود ۲.۵درصدی در مردان و ۱۱درصدی در زنان بالای ۱۸ سال روبه‌رو بوده است.

در میانه آبان‌ماه سال گذشته هم رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت با ابراز نگرانی از آنچه که «افزایش مصرف دخانیات به‌ویژه در گروه‌های سنی حساس و همچنین از بین رفتن قبح مصرف دخانیات» خواند، آماری عجیب را اعلام کرد و گفت: مقایسه مصرف دخانیات در گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال در سال ۱۴۰۰ نسبت به مطالعه‌ قبلی در سال ۱۳۹۵، حاکی از آن است که مصرف روزانه سیگار در زنان این گروه سنی ۱۹۰ درصد افزایش یافته است.

با توجه به آن آمار، کاهش سن مصرف دخانیات نیز نگران کننده است. طبق گفته دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، سن استعمال سیگار به ۱۲ سال رسیده و نزدیک به ۲۰ تا ۲۲ درصد مردان و کمتر از ۳ درصد زنان سیگاری هستند؛ اما اگر به دانش‌آموزان و دانشجویان دختر برسیم ارقام نشان می‌دهد تا ۳۵ درصد دختران تجربه مصرف قلیان دارند که اگر از این تعداد ۵ درصد به دام دخانیات بیافتند، ارقام وحشتناک خواهد شد.

پزشکان می‌گویند زنان در مقایسه با مردان مقابل استعمال دخانیات آسیب‌پذیری بیشتری دارند. اختلال در چرخه قاعدگی، اختلال در باروری، حاملگی خارج رحمی به دلیل مصرف سیگار، یائسگی زودهنگام، سرطان دهانه رحم و سرطان پستان و … همه از پیامدهای مصرف سیگار است.

چرا مصرف دخانیات؟

کارشناسان دلایل زیادی را برای چرایی گرایش روزافزون زنان و دختران به مصرف دخانیات مطرح می‌کنند.

برخی نقش رسانه‌ها در این خصوص را برجسته می‌دانند. این روزها کمتر فیلم و سریالی را می‌یابیم که در آن سکانسی از مصرف دخانیات وجود نداشته باشد. در سال‌های اخیر زنان هم به جمع استعمال‌کنندگان دخانیات در فیلم‌های و سریال‌ها پیوسته‌اند.

در سریال‌های نمایش خانگی سیگار کشیدن جزیی از ژست بازیگران معروف به حساب می‌آید. زنان کنشگر و پویا در این فیلم‌ها برای رفع تنش از روان خود، سیگار می‌کشند و طی سیگار کشیدن، با خودشان و مشکلاتشان کنار می‌آیند.

«احسان کاظمی» روانشناس اجتماعی  بر این باور است که تصور مردانه بودن عمل سیگار کشیدن، از دیگر دلایل گرایش زنان به سیگار است و زنانی که میل به آزادی و برابری دارند، این کار را حق خود می‌دانند و به آن روی می‌آورند. دختران جوان برای نشان دادن خود به عنوان افرادی مستقل و جذاب، سیگار می کشند.

افراد معمولا دلایلی مانند توصیه دوستان و آشنایان به مصرف سیگار، بیکاری، ناراحتی روانی،استرس، تنهایی، خستگی، تفنن و … را برای سیگار کشیدن خود ذکر می کنند.

چرا به سیگارکشیدن زنان حساس‌تریم؟

آنچه مسلم است اینکه جامعه به سیگار کشیدن زنان بیش از سیگار کشیدن مردان حساسیت نشان می‌دهد. دلایل عرفی و فرهنگی در این میان دخیل هستند. اگرچه از دیرباز زنان به عنوان یکی از جوامع هدف شرکت‌های دخانی مدنظر بوده و برخی مادربزرگان ما هم البته در پستوی خانه و دور از انظار عمومی سیگار و قلیان می‌کشیدند، ولی امروزه بروز اجتماعی این رفتار است که نگرانی‌های بیشتری برانگیخته است.

شاید در هیچ دوره‌ای زنان به این شکل در محیط‌های عمومی سیگار بر لب نمی گذاشتند و قلیان نمی کشیدند که امروز. از دید بسیاری سیگار کشیدن زنان تقلیدی از رفتارهای مردانه و خشن و نشانه‌ای از ابراز وجود و بروز تمایلات برابری خواهانه، حق‌خواهی و تجدد آنان است، چنانکه در آمریکا رخ داد.

به گزارش روزنامه «اقتصاد مردم» برای اولین بار در دنیا، زنان آمریکایی از سیگار به عنوان کلید آزادی استفاده کردند و آن را وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف آزادی خواهانه خود قرار دادند و به تدریج دامنه شیوع این عمل به دیگر کشورها هم رسید.

بر اساس این گزارش، حرکت جوامع به طرف مدرن شــدن و گسترش ارتباط‌های جمعی به رویارویی و تضاد میان سنت و مدرنیته منجر شد. این در حالی است که در کشوری چون ایران که هنجارهای اجتماعی، تعریف و چارچوب‌های خاص دارد، برخی رفتارها را می‌توان نوعی هنجارشکنی محسوب کرد. استعمال دخانیات به ویژه سیگار کشیدن بانوان در مجامع عمومی، نمونه‌ای از این گونه ناهنجاری‌ها به شمار می‌رود که همواره در حال گسترش است.

شاید همین رویکرد است که زنان و دختران را به نمایش عمدی و حتی تظاهر به مصرف دخانیات ترغیب می‌کند؛ اصرار بر تحمیل ارزش ها و ضد ارزش‌ها و هنجارها و ضدهنجارهای اجتماعی که از نگاه زنان بر مبنای تحدید ساختاری هرچه بیشتر زندگی زنان و دختران تنظیم شده‌اند.

ازدید این زنان و دختران جوان، در جامعه‌ای که با نمودهای زیست طبیعی بخش بزرگی از جامعه (زنان) زاویه دارد، باید با جسارت زیست و در جایی که نمی توان حقوق مسلمی چون موتورسواری و حق انتخاب پوشش را گرفت، شاید بتوان با سیگار کشیدن بخشی از سرخوردگی‌ها را فرافکنی کرد.

مساله اما با خالی کردن فشار روانی پایان نمی‌یابد. مساله اینجا است که علاوه بر آسیب روانی و اجتماعی، میزان آسیب‌پذیری جسمی دختران سیگاری بیشتر از پسران است و باید نسبت به این موضوع اطلاع‌رسانی دقیقی صورت بگیرد. این آگاهی‌بخشی از سوی رسانه‌ها نباید به گونه‌ای باشد که زنان آن را در چارچوب بایدها و نبایدهای همیشگی اجتماعی به خودشان تلقی کنند و واکنش‌هایی مخالف را برنیانگیزند.