عاقبت جمع اضداد در کابینه پزشکیان

من دو بار در مدت زندگی‌ام با روانشاد «داود فیرحی» روبرو شدم و باید بگویم بعد از هر دوبار متوجه شدم که بیش از آن‌که یک روحانی مهربان و و خوشرو باشد، یک استاد دانشگاه بود. اما در همین دو بار نکته‌ای را از او آموختم که از مدت‌ها قبل و درست در دوران نوجوانی و در دبیرستان همواره دغدغه ذهنی‌ام بود و شاید برای یافتن پاسخ آن بود که به رشته علوم اجتماعی در دانشگاه گرایش پیدا کردم.

هر دو این دیدار در دوران اشتغال من در وزارت علوم و در سال ۱۳۹۴ و با پاسخ به این پرسش رخ داد که «آیا می‌توان وحدت حوزه و دانشگاه را ایجاد کرد؟». بعد از یک گفتگوی حدود نیم‌ساعته که به تشریح فلسفه وجودی این دو نهاد اختصاص داشت، نکته جالبی از بحث نمایان شد که به نوعی دیدگاه اصلی خود فیرحی بود و در آن می‌گفت دو مجموعه با دو رویکرد که به لحاظ بنیادین تفاوت‌های جدی با یکدیگر دارند، هیچ‌گاه نمی‌توانند در هم ادغام شوند.

مرحوم دکتر داود فیرحی

مثالش را هم این‌گونه می‌گفت که وقتی دو مجموعه به نام A و B وجود دارد که اعضای مختلف با ماهیت متفاوت دارند، هیچ‌گاه نمی‌توانند زیرمجموعه یکدیگر شوند؛ چرا که هیچ وجه مشترکی ندارند. بنابراین تلاش برای ادغام آن‌ها هم بی‌نتیجه و با صرف هزینه‌های گزاف همراه خواهد بود که بعضا به جای یک همزیستی مسالمت‌آمیز و در نهایت ایجاد یک جامعه متکثر، بیشتر به یک جامعه‌ای سرشار از تضاد و دشمنی تبدیل می‌شود.

بعد از جلسه وقتی از او پرسیدم که بالاخره در این رابطه چه باید کرد و تکلیف چیست؟ درست در هنگامی که مشغول سوارشدن به خودرویش بود گفت: «هیچ! اجازه بدهید تا این دو حوزه خودشان یکدیگر را بیابند و بر اساس نیازی که دارند زمینه گفتگویشان فراهم شود.»

در گفته‌های او یک نکته کلیدی وجود داشت که معتقد بود جمع اضداد با ماهیت متفاوت در عمل غیرممکن است و هیچ نتیجه‌ای جز ناکارآمدی، عداوت بیشتر و … در پی ندارد و راه ایجاد یک جامعه متکثر این اقدامات نیست.

همین وضعیت در رابطه با حدس و گمان‌ها پیرامون تشکیل کابینه دولت چهاردهم هم صادق است. آنچه که در فضای مجازی با عنوان کارگروه‌های مختلف برای معرفی اعضای کابینه دست به دست می‌چرخد، نشان می‌دهد که در برخی این کارگروه‌ها نام افرادی به چشم می‌خورد که نه تنها در زمان انتخابات حاضر به پرداخت هیچ هزینه‌ای نبودند و از انظار عمومی پنهان شده بودند، بلکه از اساس و پایه با گفتمان مورد تاکید رئیس جمهور منتخب هم زاویه جدی داشته و به نوعی در مقابل ایده و عمل مردمی قرار داشتند که همراه و یاور پزشکیان بودند.

حضور دکتر محمدجواد ظریف رئیس شورای راهبری کابینه دولت چهاردهم در گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه خبر در تشریح فرایند انتخاب وزرا

تجربه دولت دوم روحانی نشان داد که جمع اضداد یعنی تشکیل کابینه‌ای متشکل از افرادی با پیشینه جناحی متضاد، نتیجه‌اش همان حوادث دیماه ۹۶ و آبان ۹۸ است که چه بسا زمینه اصلی قهر مردم با صندوق‌های رای در تیرماه جاری را رقم زد و هزینه‌های آن همچنان بر کلیت جامعه و نظام سیاسی بار شده است.

ما بیشتر از این که به یک جامعه متضاد در فضای سیاسی نیاز داشته باشیم نیازمند یک جامعه متکثر هستیم که در یک فضای رقابتی استاندارد شکل بگیرد. به کارگیری افرادی با ماهیت متضاد گفتمان اصلاحات برای مشورت و انتخاب افراد در کابینه، چیزی است که یک بار در دولت دوازدهم تجربه شد. پس به جای امتیاز دادن به مخالفان، بهتر است تا شرایط برای یک رقابت استاندارد فراهم شود تا هر گفتمان یا حزب بتواند نیروهای خودش را در تشکیل دولت به کار برده و مسئولیت نتایج آن را هم بپذیرد.