رسانه و زن کُشی؛ جنگ قدیم و جدید

ایران مامن : زن کشی و دخترکشی این روزها داغ ترین موضوع روزِ مباحث اجتماعی به خصوص در فضای مجازی است.

حوالی روزهایی که «ریحانه عامری» دختر بیست و پنج ساله کرمانی به دست پدرش به قتل رسید، زن جوان دیگری در آبادان به دست همسرش کشته شد.

علاوه بر این، با خودکشی یک دختر نوجوان دیگر در سقز، شمار نوجوانان زیر ۱۸ سال که از ابتدای خردادماه و در کمتر از سه هفته در این شهر بە زندگی خود پایان دادند به چهار نفر رسید. پیشتر در روزهای سوم و چهاردهم خرداد نیز سه نوجوان، ۱۴ ساله تا ۱۷ ساله به نام‌های «دانیال حسین پور» «آلا عنبری» و «مفیدە حسین نژاد» بە دلیل فقر و مشکلات خانوادگی اقدام به خودکشی کردند. نکته قابل تامل اینکه غیر از یک نفر بقیه قربانیان زن بودند.

با این حال هنوز ماجرای قتل «رومینا اشرفی» که اوایل خرداد اتفاق افتاد از نظرها دور نشده است. هرچند پرونده قتل «رومینا اشرفی» کودکی که به طرزی فجیع به دست پدرش کشته شد، نه اولین پرونده قتل یک فرزند به دست پدر، در کشور بود و نه اولین پرونده در ارتباط با کودک‌کشی، اما یکی از اولین پرونده‌های قتلی است که شبکه‌های اجتماعی، تا این اندازه بر ابعاد مختلف آن اثر گذاشته‌اند.

قتل رومینا در فضای مجازی

این پرونده هنوز ابهامات فراوانی دارد، اما نقش شبکه‌های اجتماعی در آن انکار ناپذیر است. گروهی از کارشناسان معتقدند که دسترسی رومینا به شبکه‌های اجتماعی و ارتباط وی به عنوان یک کودک با فردی بزرگتر خود جای پرسش‌های فراوانی دارد، اما این تنها یکی از سویه‌های این پرونده است. سویه مهمتر آن، حذف واسطه‌های رسانه‌ای است که تا پیش از این به دروازه‌بانی خبر یک جنایت می‌پرداختند.

قتل ها قبلا در رسانه ها چطور منعکس می شد؟

پرونده‌های قتل مشهوری نیز در گذشته رسانه‌ای شده بودند، اما واسطه رسانه‌ای شدن این پرونده‌ها، روزنامه‌ها یا رادیو و تلویزیون بودند که اغلب یک روایت مشخص را به شهروندان عرضه می‌کردند. برخی روزنامه‌ها هم با داغ کردن پرونده‌هایی همچون پرونده «شهلا جاهد»، «شاهرخ و سمیه»، «خفاش شب» یا «بیجه» هم فروش خود را تضمین می‌کردند و هم به روایت بخش‌هایی از پرونده می‌پرداختند که اغلب از سوی رسانه‌های رسمی پوششی گسترده داده‌ نمی‌شد.

تحول مجازی در انعکاس قتل ها

هرچند در چند سال گذشته و در پرونده‌های قتلی همچون پرونده «ستایش قریشی» و «آتنا اصلانی»، اطلاعات و شایعات مربوط به پرونده در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده بود، اما گسترش شبکه‌های اجتماعی این بار فرصت برای بیان روایت از سویه‌های مختلف ماجرا را فراهم کرد. در این پرونده اعضای خانواده، دوستان مقتول و نزدیکان وی، هرکدام با انتشار روایت‌های متفاوتی از ماجرا، صورتی چند وجهی به این پرونده داده‌اند.

برخلاف سایر پرونده‌ها، اکنون اطلاعات پرونده نه از طریق روزنامه‌های رسمی و صدا و سیما، که از طریق تارنماهای کمتر شناخته شده محلی یا شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود و بر حجم اطلاعات پرونده می‌افزاید. در عین حال دسترسی به نزدیکان افراد دخیل در پرونده نیز برای خبرنگاران بسیار آسان‌تر شده است.

از سوی دیگر برای اولین بار افراد درگیر در پرونده، فرصت دفاع از خود و بحث درباره کلیت ماجرا به صورتی مستقل را به دست آورده‌اند و دروازه‌بانی خبر از سوی رسانه‌های رسمی بسیار دشوارتر شده است.

از یک سو «بهمن خاوری» پسری که نقشی پر رنگ در این پرونده داشته است، تا پیش از دستگیری، فعالیت‌هایی جدی در شبکه‌های اجتماعی داشت و تلاش می‌کرد تا به نوعی از اقدامات و رفتارهای خود دفاع کرده و مسئله قتل را نه به مسائل ناموسی که به تفاوت‌های مذهبی دو خانواده مربوط بداند و از سوی دیگر اکنون این دوستان رومینا هستند که در شبکه‌های اجتماعی یا در مصاحبه با تارنماهای خبری انگشت اتهام را به سمت بهمن خاوری گرفته‌اند و مدعی هستند که هرچند بهمن خاوری قاتل نبوده است، اما رفتارها و اقدامات او منجر به فاجعه شد.

کش و قوس های پرونده رومینا در شبکه های اجتماعی

اعضای خانواده‌ی اشرفی و خاوری نیز هرکدام به نوعی در شبکه‌های اجتماعی، تلاش می‌کنند تا به طرح ابعاد دیگری از پرونده بپردازند و بر له یا علیه فردی از افراد این پرونده، ادعاهایی را مطرح کنند. ادعاهایی که اکنون آنقدر متعدد و پیچیده شده‌اند که هنوز برای قضاوت درباره آن‌ها زود است.

در عین حال موج گسترده واکنش‌ها در شبکه‌های اجتماعی در ارتباط با این قتل به حدی بوده است که برای اولین بار به طور جدی بحث درباره قوانین مربوط به قتل به دست پدر را مورد بحث و پرسش قرار داده است تا جایی که اینب ار مسئولان سیاسی و قضایی نیز با طرح کنندگان این مبحث همراهی کرده و قول «حداکثر ممکن مجازات قاتل و سایر مسببان» را داده‌اند.

رسانه های مجازی قاتل رقبای رسمی؟

نتیجه هرچه که باشد، یک چیز مشخص است؛ گسترش شبکه‌های اجتماعی، فرصت خبررسانی را از شبکه‌های خبری و روزنامه‌های رسمی گرفته‌ و به دلیل چابکی بسیار بیشتر، می‌توان گفت که در این پرونده و شاید پرونده‌های مشابه دیگر، این شبکه‌های اجتماعی خواهند بود که مسیر اطلاع‌رسانی درباره این پرونده را متحول خواهند کرد.

این پرونده آینده‌ی روزنامه‌ها و رسانه‌های رسمی را نیز بار دیگر در معرض پرسش قرار داده است. هرچند با توجه به بودجه‌های رسمی که برای اغلب این روزنامه‌ها یا رسانه‌ها در نظر گرفته می‌شود، امکان تعطیلی آن‌ها بعید به نظر می‌رسد، اما واقعیت آن است که در سال‌های آینده، مرجعیت خبری رسانه‌ها و روزنامه‌های رسمی به صورتی جدی‌تر از گذشته به چالش کشیده خواهد شد و سیاست‌های غیرقانونی سازی شبکه‌های اجتماعی نیز هنوز نتوانسته است مانع از افزایش مرجعیت رسانه‌ای این شبکه‌ها شود.

شبکه‌های اجتماعی، اکنون نه تنها صندوق پست، نامه، روزنامه‌های زرد و مجلات خانوادگی را از دور خارج کرده‌اند که در آینده‌ی نزدیک، می‌توانند حتی روزنامه‌های باسابقه و رسانه‌های رسمی را اگر نه از دور خارج، که دست کم بسیار کم‌فروغ‌تر از گذشته سازند.

دکتر بهروز اشرف سمنانی- پژوهشگر اجتماعی