ایران چرا باید از پنجشیر حمایت کند؟

فرمانده سپاه قدس امروز در جلسه غیرعلنی مجلس درباره افغانستان حاضر شده و سخنرانی کرده است. هر چند از محتوای سخنرانی سردار قاآنی که گفته می‌شود متخصص مسائل همسایگان شرقی است چیزی در رسانه‌ها منتشر نشده اما نماینده تبریز به نقل از وی اظهار داشته نقشه آمریکا این است که ایران را با جهان اهل سنت درگیر کند، بنابراین جمهوری اسلامی باید به گونه‌ای عمل کند که امنیت ایران مخدوش نشده و آمریکا به اهداف خود دست نیابد؛ این یعنی ادامه سیاست قبلی در قبال طالبان البته به صورت اعلانی.

در تازه‌ترین تحولات میدانی افغانستان و پس از مغلوبه شدن جنگ به ضرر «جبهه مقاومت ملی» به رهبری احمد مسعود که با بمباران مواضعشان از سوی بالگرد و پهپادهای پاکستانی صورت گرفت و باعث شد سخنگوی طالبان از تسخیر پنجشیر سخن بگوید، دیشب تحولاتی تازه رقم خورد.

پرنده‌هایی ناشناس در پاسخ به قدرت‌نمایی پاکستانی‌ها مواضع طالبان را بمباران کردند تا نیروهای مقاومت پنجشیر نفس بکشند. همزمان تجمعاتی شبانه در پاسخ به دعوت مسعود برای قیام عمومی علیه طالبان شکل گرفت که مردم در آن شعار مرگ بر پاکستان و طلب کمک از ایران را سر دادند.

حمایت ایران از مقاومت پنجشیر و خواست شیعیان این کشور که سیاست سنتی جمهوری اسلامی بوده اکنون در ایران و افغانستان طرفداران زیادی دارد اما راس حاکمیت و بسیاری از تحلیلگران می‌گویند طالبان هم جریانی ریشه‌دار در افغانستان است، نمی‌توان خطر کرد و باید منافع ملی را در نظر گرفت.

با این حال مساله این است که تثبیت تام و تمام قدرت طالبان در افغانستان، با انداختن کامل این کشور در دامان پاکستان می‌تواند منشا تهدیدات امنیتی علیه ما باشد. حتی اگر طالبان هیچ تهدیدی را متوجه ایران نسازد، از این پس افغانستان برگ برنده اسلام‌آباد در روابط با کشورهایی چون روسیه، ایران و چین خواهد بود و این یعنی باختن در افغانستان.

این باختن زمانی پررنگ‌تر می‌شود که طالبان گلوگاه ارزی هرات را به روی ایران ببنند؛ طالبانی که خود با مسدودشدن دلارهای افغانستان در آمریکا روبرو است دیگر همچون قبل اجازه عبور دلار به سوی ایران را نخواهد داد.

هندی‌ها با توجه به بی‌ثباتی افغانستان و تحریک کشمیری‌ها از سوی طالبان و در واقع پاکستان، افغانستان را عرصه‌ای از دست رفته دیده و چابهار را به کلی رها خواهند کرد و این یعنی باخت ایران به پاکستان و چین در آب‌های جنوبی و تسلیم چابهار برابر بندر گوادر همسایه جنوب شرقی.

مجموع این اوضاع هم یعنی از دست رفتن بازار پرسود و ارزآور افغانستان برای ایران و از آن مهمتر یکی از گذرگاه‌های عبور از تحریم.

حال چاره چیست؟ پاسخ کوتاه است: قرار دادن طالبان زیر تیغ. وجود استخوان پنجشیر در گلوی طالبان و بازی کردن مثل یک قدرت منطقه‌ای در مقابل یک جریان سلفی.

تهران هم می‌تواند تعاملاتش با طالبان را حفظ کند و هم خط قرمزی را مقابل این جریان در پنجشیر ترسیم کند. البته این کار ساده‌ای نیست و به هنر دیپلماتیک و نظامی بالایی نیاز دارد و نمی‌توان این دوگانگی را در سیاست‌های اعلانی منعکس ساخت. با این حال آنچه تداوم سیاست منطقی و سنتی تهران در افغانستان بوده و متضمن منافع ملی و خواست فارسی‌زبانان شیعه در دو سمت مرزها است، همین گزینه زیر تیغ نگاه داشتن طالب‌ها است.

محمد موسی کاظمی