شکستن ویترین دانش بنیان

«تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال آفرین» شعاری بود که از سوی رهبر انقلاب برای سال ۱۴۰۱ انتخاب شد. «سیدابراهیم رئیسی» هم در اولین پیام نوروزی خود تصریح کرد که کارآفرینی اولویت اساسی دولت سیزدهم است. مجموع این دو، یعنی قرار است علاوه بر طرح‌های کلان دولت برای اشتغالزایی، از بنگاه‌های کوچک فناوری‌محور حمایت به عمل آید تا شاید تا گرهی از کار تولید و اشتغال بازشود.

آنچه مسلم است و با فرضِ رسیدن به توافق هسته‌ای، پروسه تامین سرمایه برای پروژه‌های برزمین‌مانده یا کلیدزدن طرح‌های جدید و رسیدن به آستانه تحول در وضعیت اشتغال و نهایتا تولید، در بهترین حالت خود را در پایان دولت سیزدهم نشان خواهد داد.

با آگاهی از چنین واقعیتی، در اشاره رهبر انقلاب به «مشکلات اقتصادی» این جملات خودنمایی می‌کند: «ما امسال امیدواریم بخشی از اینها برطرف بشود، چون همه‌ی اینها دفعتاً برطرف نمی‌شود، به تدریج برطرف خواهد شد.»

در دنیای واقعیت، دولت سیزدهم چشم به فرصت‌های مسکن‌سازی دوخته تا شاید حرکت به سمت تحقق وعده ساخت سالی یک میلیون واحد مسکونی علاوه بر دگرگونی بازار مسکن، اوضاع صنایع وابسته به آن همچون فولاد و سیمان و … را  تغییر دهد و شغل ایجاد کند.

در بخش دانش‌بنیان اما مشکلات جدی‌تری پیش رو خواهد بود و وجود نگاه‌هایی همچون ایجاد شغل با سرمایه یک میلیون تومانی، عمق این مشکلات را به تصویر می‌کشد.

در وهله اول و با توجه به تجربیات موجود، بخش عمده منابعی که به احتمال زیاد برای حمایت از دانش‌بنیان‌ها در سال جاری تخصیص خواهد یافت سرنوشتی بهتر از رانت‌های جاری نخواهد یافت کما اینکه تاکید رهبر انقلاب در روزهای پایانی پارسال بر «جهاد تبیین» باعث شد تا کیسه‌هایی به بهانه آن در چارچوب بودجه ۱۴۰۱ دوخته شود که با واکنش شخص رهبری مواجه شد.

واقعیتی که در وهله دوم در مورد تولید دانش بنیان باید به آن اشاره کرد این است که مهمترین عنصر دانش‌بنیان یعنی سرمایه‌های انسانی کشور در مسیر زوال و فرار قرار گرفته است.

نتایج پیمایش میل و تصمیم به مهاجرت که چند هفته پیش از سوی رصدخانه مهاجرت ایران انتشار یافت می گوید شاخص تمایل به مهاجرت برای برای گروه‌های «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» و «استارتاپی‌ها» در تراز ۴۰ درصد و بالاتر از سایر گروه ها است.

در شرایطی که حقوق هیات‌های علمی دانشگاه‌ها در ماه‌های پایانی سال زیر تیغ سازمان برنامه و بودجه قرار می‌گیرد این سوال مطرح است که با چه ابزارهایی قرار است در وضعیت دانش‌بنیان ها تغییری اساسی به وجود آید؟

علاوه بر این ها، قوانین موجود در زمین حمایت از دانش بنیان ها که آخرین آن در سال ۸۹ به تصویب رسید و مکانیسم های مربوط به آن نشان می دهد عملا دانش بنیان ها از فلسفه وجودی خود به دور مانده و زیر فشار هزاران مافیای موجود کارکردی محدود داشته اند در غیر این صورت می بایست در صنایعی چون خودروسازی مانع از تبدیل محصولات وطنی به ارابه های مرگ می شدند.

به این ترتیب اولین قدم شاید خارج کردن مفهوم و کارکرد دانش بنیان از وضعیت ویترینی باشد تا شاید گرهی از گره های تو در توی تولید و اشتغال و اوضاع سرمایه های انسانی باز کند.