متوسط‌های رو به زوال و مساله امنیت غذایی

طی سال‌های اخیر افزایش فشارهای اقتصادی بر اقشار مختلف جامعه باعث شده تا برخی صاحبنظران مسائل اقتصادی و مدنی از زوال طبقه متوسط و ایجاد دوقطبی دارا و ندار در جامعه سخن بگویند.

این وضعیت بعد از تحریم‌های کمرشکنی که آمریکای ترامپ با خروج از برجام در بهار ۱۳۹۷ بر ایران تحمیل کرد، نمود بیشتری یافته است.

البته برخی پژوهشگران، این روند را از سال‌ها قبل و دوره تحریم‌های قبل از امضای برجام در سال ۱۳۹۵ مورد بررسی قرار داده‌اند. بر اساس پژوهشی که در سال ۲۰۲۴ در «شبکه پژوهش‌های علوم اجتماعی» (SSRN) منتشر شده، در نبود تحریم‌ها، سهم طبقه متوسط از توزیع درآمد می‌توانست تا سال ۲۰۱۹ به ۸۰درصد جمعیت برسد، اما در عمل به ۵۵درصد کاهش یافته است.

به گزارش دنیای اقتصاد، داده‌های کیفی نظرسنجی ارزش‌های جهانی (WVS) می‌گوید در سال ۲۰۰۵ (قبل از تحریم‌ها)، ۷۸.۷درصد از پاسخ‌دهندگان ایرانی خود را جزو طبقه متوسط می‌دانستند، در حالی‌ که در سال۲۰۲۰ (پس از تحریم‌ها)، این رقم به  ۶۳.۷درصد کاهش یافت. این کاهش در ادراک مردم از وضعیت طبقاتی خود، به خوبی با نتایج کمّی این تحقیق همخوانی دارد و نشان می‌دهد که افول اقتصادی طبقه متوسط، یک پدیده کاملا عینی و قابل درک است.

مرتبط:

در این زمینه اظهارات «مرتضی افقه» اقتصاددان قابل توجه است: باید در نظر داشت که پیش از سال ۱۴۰۰، دولت تشخیص داده بود شصت میلیون نفر باید مشمول دریافت یارانه باشند. این بدان معناست که از جمعیت ۸۴ میلیون نفری ایران، شصت میلیون نفر فقیرند.

به گفته وی، برخی آن قدر شکل زندگی‌شان را به تدریج عوض کردند و از هزینه‌هایشان زده‌اند که خودشان هم درست خبر ندارند که زیر خط فقر قرار گرفته‌اند و این موضوع مهمی است که سیاستگذار باید بدان توجه کند.

البته برخی ناظران دیدگاهی ناهمساز با این ادراک دارند. چند روز پیش، «بیژن عبدالکریمی» استاد پیشین فلسفه دانشگاه آزاد، که چندی پیش با صحبت‌هایش درباره آبادان حاشیه‌ساز شده بود، در مناظره‌ای اینترنتی اظهاراتی درباره میزان رفاه مردم ایران مطرح کرد که جنجالی شد.

عبدالکریمی در مناظره با «احمد زیدآبادی» در کانال «حکمران» که روز ۱۹ شهریور ۱۴۰۴ منتشر شده، گفت: «کمتر کشوری است مانند ایران مردم با چهار دست بارشان را می‌خرند. توی پارک‌ها بوی کباب همه جا را برداشته.»

به گزارش رسانه‌ها، این ادعا در حالی مطرح شده که داده‌های رسمی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد بودجه غذایی خانوار به قیمت ثابت از سال ۱۳۸۱ تا ۱۴۰۳ حدود ۶۵ درصد افت داشته است. به عبارتی اندازه سفره غذای ایرانیان حدود یک سوم دو دهه پیش شده است.

نکته قابل تامل فروغلتیدن افرادی از طبقه متوسط به ورطه ناامنی غذایی است تا جایی که «علیرضا عسگریان» معاون پیشین وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی در اظهاراتی که چند روز پیش خبرساز شد بیان داشت: براساس آمار خط فقر در سال ۱۴۰۲ نزدیک به ۴ میلیون تا ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر زیر خط فقر شدید قرار دارند. ۷ میلیون نفر در خط فقر شدید غذایی هستند و نیاز جدی و فوری به کالری و پروتئین دارند.