جمع ‌آوری کودکان کار ؛ طرح‌ های ضربتی اما بی نتیجه

نه طرح ضربتی جمع‌آوری‫شان، نه برخورد با سرشبکه‌های به ‫کار‫گیری آنها و نه تهدید خانواده‌‌ها به گرفتن حضانت کودکان کار، راه به جایی نبرده است. گره معضل «کودکان کار و خیابان» در ایران روز به روز کورتر می‌شود و هیچ اقدامی نمی‌تواند از آسیب‌های ناشی از آن بکاهد چرا که این تنگناهای اقتصادی هستند که کودکان را به خیابان می‌کشاند و از آنها کودکان کار و خیابان می‌سازند.

به گزارش ایران مامن از روزنامه ابتکار، تهران به یاد ندارد که از چه زمانی خیابان‌هایش تمام دنیای کودکان کار شد. کودکانی که غذایشان را روی جدول‌های کنار خیابان می‌خورند، مشق‌های‫شان را گوشه پیاده‌راه می‌نویسند و پشت چراغ قرمز سر چهارراه بازی می‌کنند. تهران دهه‌هاست که با معضل کودکان کار و خیابانی روبه‌رو است و هرچه این شهر فقیرتر می‌شود برشمار این کودکان افزون‌تر. کودکانی که بیشترین ساعات زندگی و گاه تمام آن را در کوچه و خیابان می‌گذرانند و به‌رغم داشتن خانه و خانواده، ناخواسته کانون خانواده و مدرسه را ترک کرده و در محیط ناامنی چون خیابان زندگی پرمخاطره‌ای را سپری می‌کنند. درحقیقت آنها تاوان سختی را که به سبب معضلات اجتماعی گریبان‌گیر خانواده‌های‫شان شده است، می‌پردازند. کودکانی که قربانی معضلات اجتماعی همچون فقر، اعتیاد و طلاق شده‌اند. اگرچه کودکان زیادی در شهرهای مختلف دنیا وجود دارند که برای امرار معاش خود و خانواده‌شان مجبور به کار در خیابان‌ هستند اما در ایران آمارهای ضد و نقیضی درباره تعداد کودکان کار وجود دارد و برخی از مسئولان تخمین آمار دقیق را غیر ممکن می‌دانند با این حال مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار در خرداد سال گذشته اعلام کرد بررسی وضع فعالیت کودکان ۱۷-۱۰ ساله کشور در سال ۱۳۹۶ نشان می‌دهد که از حدود ۹ میلیون کودک حدود ۴۹۹ هزار کودک فعال (شاغل و در جست‌وجوی کار) هستند؛ به طور قطع تعدادی از این آمار به کودکانی اختصاص دارد که حیطه فعالیتشان پسماند است و برای جمع‌آوری زباله‌های خشک به کار گرفته می‌شوند. اگرچه فرق چندانی نمی‌کند که کودکان در سطل‌های زباله مشغول زیر و رو کردن زباله‌ها باشند یا در یک کارگاه به کار گمارده شوند، اما آنهایی که به کودکان کار خیابان مشهورند، بیش از دیگران شهر را با چالش روبه‌رو کرده‌اند.

تا به امروز اما اقدامات متعدد و طرح‌های بسیاری برای ساماندهی آنها از سوی دستگاه‌های متولی مطرح و اجرایی شده است. از جمع‌آوری آنها گرفته تا برخوردهای قانونی با افراد سودجویی که از کار کودکان بهره می‌برند. با این حال اما معضل عدم ساماندهی کودکان کار به دلیل ریشه‌های متعددی که در مسائل مختلف دارد، همچنان به قوت خود باقی است. فقر که دلیل اصلی این پدیده اجتماعی را تشکیل می‌دهد، هر روز بیش از روزهای گذشته تشدید می‌شود و همین عاملی برای افزایش تعداد کودکانی خواهد بود که به جمع کودکان کار و خیابان افزوده می‌شوند. اما فقری که هیچ گاه در ایران ریشه کن که هیچ، کاهش نمی‌یابد، تنها دلیلی نیست که اجازه سامان‌دهی کودکان کار در ایران را نمی‌دهد. کودکان کار که به یکی از ابزارهای چرخه پولسازی برای عده‌ای تبدیل شده‌اند، حالا به صورت شبکه‌ای ساماندهی و در خیابان‌های تهران توزیع می‌شوند. کودکانی که به گفته مسئولان، بخش اعظم آنها را کودکان اتباع بیگانه تشکیل می‌دهند. به گفته وحید قبادی دانا، رئیس سازمان بهزیستی کشور، ۹۲ درصد کودکان کار را اتباع خارجی تشکیل داده که از این تعداد، ۵۰ درصد کودکان اوراق هویتی ندارند و کودکانی هستند که از طریق قاچاق انسانی، از خارج مرزها وارد کشور شده‌اند. کودکانی که اگرچه با طرح جمع‌آوری کودکان کار به مراکز بهزیستی منتقل می‌شوند تا به کشور خود بازگردند اما همچنان موانع بسیاری برای جلوگیری از به کارگیری آنها وجود دارد. موانعی که سبب ناکارآمدی این طرح شده است. طرحی که اگرچه نتیجه مطلوبی دربر نداشته اما دوباره از سوی پلیس تهران کلید خورده است.

بازگشت طرح بی‌نتیجه جمع‌آوری کودکان کار

روز گذشته سردار حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران بزرگ از برخورد پلیس با شبکه‌ها و سرشبکه‌های به‌کارگیری کودکان کار و خیابان خبرداده است. او در‫این‫باره گفته است: ‌لازم است که دو موضوع را از هم جدا کنیم، یک موضوع کودکان کار است که این افراد باید مورد حمایت همه‌جانبه دستگاه‌ها و بخش‌های مختلف باشند و همه وظیفه داریم که از آنها مراقبت کنیم. موضوع دوم افرادی است که اقدام به سوءاستفاده و به‫کارگیری این کودکان کرده‌اند؛ اینکه هر صبح ده‌نفر توسط فردی سر یک چهارراه پیاده شد و غروب آنها را جمع‌آوری کنند موضوعی که باید نوع مواجهه با آن نیز متفاوت باشد و نگاه‌ دستگاه‌های مسئول، سمن‌ها و … باید نسبت به این موارد تفاوت داشته باشد. ما هم به عنوان پلیس اجازه نمی‌دهیم تا افراد سودجو اینطور از این کودکان سوءاستفاده کنند. رحیمی ادامه داده:‌ درمورد کودکان کار ما در خدمت دستگاه‌های حمایتی و مراقبتی هستیم، اما درمورد گروه دوم اجازه را نمی‌دهیم که افراد چنین رفتاری با کودکان داشته باشند و به همین دلیل نیز قطعا با شبکه‌ها و سرشبکه‌ها و کسانی که چنین اقداماتی را انجام دهند، برخورد می‌کنیم. فرمانده انتظامی تهران بزرگ درمورد اینکه آیا تشدید برخورد با سرشبکه‌ها و شبکه‌ها انجام خواهد شد، گفته: این موضوعی است که پلیس همیشه به آن توجه داشته؛ در گذشته هم مواردی بوده که برخورد کردیم و مواردی هم هست که در حال انجام تحقیقات و کار کردن روی آنها هستیم. رحیمی تاکید کرد که تمرکز پلیس در این مورد برخورد با شبکه‌ها و سرشبکه‌های به کارگیری کودکان کار است.»

اما چرا دستگیری سرشبکه‌های کودکان کار نتیجه بخش نبوده است؟ علیرضا محجوب، نماینده پیشین مجلس و عضو سابق کمیسیون اجتماعی مجلس در این خصوص گفته است: «این موضوع نیاز اساسی به قانون دارد، درصد بالایی از این ها اتباع خارجی هستند؛ ما باید قانونی داشته باشیم که دادگاه‌های ما بتوانند این افراد را درصورت لزوم محاکمه کنند.» این نماینده پیشین مردم تهران در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: «در حال حاضر فردی که بر سر چهار راه می‫ایستد نه شناسنامه دارد و نه هویت و همچنین کودک نیز هست، یعنی کامل توسط باندهای خاص تکدی گری، مورد استثمار قرار گرفته و این کودکان ابزار اخاذی آن ها هستند. مسئله اصلی برخورد با باندهای پشت پرده این معضل است که نیاز به کار قضائی و وضع قانون در مجلس دارد. چون قانونی در این مورد وجود ندارد دستگاه‌های اجرایی تکلیف مشخصی برای اعمال ندارند؛ بنابراین ناچارند فقط کودکان را جمع‌آوری کرده و بعد دوباره آزاد کنند. قانونی برای این که بتواند عاملین را متهم یا مجازات کنند وجود ندارد.»

خلاء قانونی، مشکل اصلی ساماندهی کودکان کار

اما تنها مجازات عاملین به کارگیری کودکان کار اتباع بیگانه نمی‌تواند معضل کودکان خیابانی را برطرف کند. بخشی از کودکان کار و خیابان کودکان ایرانی هستند که دارای والدینی هستند که قانونا از آنها سرپرستی می‌کنند و بهزیستی با چالش بسیاری برای گرفتن حضانت کودک از آنها روبهرو است. انوشیروان محسنی بندپی، رئیس سازمان بهزیستی کشور در‫این‫باره گفته است: مشکل بهزیستی در زمینه ساماندهی کودکان کار و خیابان خلاء قانونی است چرا که اگر والدین کودک کار درخواست بدهند که کودک از بهزیستی پس گرفته شده و به خانواده برگردد ما مجبوریم آن را بپذیریم و سپس به خانواده تحویل دهیم. رئیس سازمان بهزیستی کشور تصریح کرده: به همین دلیل قوه قضائیه قول داده اگر ۲ بار کودک به خانواده برگشت و مجدد به عنوان کودک کار رها شد، صورت‌جلسه‌ای تنظیم شود و برای بار سوم به هیچ عنوان تحویل خانواده نشده و از خانواده سلب حضانت شود.

تنگناهای ناشی از تنگدستی یا بدسرپرستی والدین، کودکان کار و خیابان را به چهارراه‫ها کشانده است تا برای اندک درآمدی، زیر بار نگاه رانندگان و سرنشینان خودروها بروند. سنگین‌‌تر از این بار نگاه، آسیب‌های متنوعی است که اکنون و آینده این کودکان را نشانه رفته است؛ موضوعی که به دلیل ویژگی‌های قانون حضانت والدین بر کودکان، سازمان بهزیستی و سازمان های مردم نهاد را هم در ساماندهی این کودکان با چالش روبه‫رو ساخته است. حال مجموعه این نواقض قانونی سبب شده تا متولیان ساماندهی کودکان نتوانند در راهی به جایی ببرند و این آسیب اجتماعی را برطرف کنند. بنابراین حل این معضل بدون برطرف کردن نواقص قانونی امکان پذیر نخواهد بود.

گزارش از زهرا داستانی