ایران و عربستان؛ مناسباتی که سخت است مناسب شود

حدود یک هفته از سفر «جو بایدن» رئیس‌جمهوری آمریکا به خاورمیانه و گفت‌‌وگوهای وی با سران سعودی می‌‎گذرد که بعد از ملاقات بایدن با مقامات تل‌آویو صورت گرفت؛ سفری که معلوم نیست آیا توانسته زمینه‌ای از همراه‌سازی سعودی‌ها با سیاست‌های خاورمیانه‌ای دولت دموکرات فراهم سازد یا نه.

به گزارش ایران مامن، در داخل آمریکا و طی روزهای بعد از دیدار بایدن با «محمد بن سلمان» اکثر واکنش‌ها منفی بود از جمله «برنی سندرز» یکی از سناتورهای مطرح هم‌حزبی بایدن اظهار داشت او نباید به عربستان می‌رفت، نمی‌توانم بپذیرم که روابط نزدیکی با یک دیکتاتوری برقرار کنیم.

همزمان، «فاکس نیوز» نزدیک‌ترین رسانه مطرح نزدیک به «دونالد ترامپ» در جمع‌بندی خود از دیدگاه مخاطبانش نوشت «سعودی‌ها به این دلقک خندیدند!»؛ بایدن یک هفته فاجعه‌بار دیگر از دوران ریاست جمهوری خود را به پایان رساند، پر از اشتباهات عجیب‌تر و حتی داده‌های اقتصادی وحشتناک‌تر.

در اراضی اشغالی اما تحلیل‌ها متفاوت بود. رسانه‌ها به نقل از رئیس سابق اطلاعات نظامی ارتش اسرائیل نوشتند که تل‌آویو بازنده سفر رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه و عربستان برنده آن است. با این حال خوشحالی تل‌آویو از گشایش آسمان عربستان به روی هواپیماهای اسرائیلی به عنوان گامی در راستای عادی‌سازی روابط واقعیتی بود که قابل کتمان نبود.

در نگاهی کلی به روند تحولات اخیر بسیاری از ناظران از دورتر شدن تهران و ریاض از یکدیگر سخن می‌گویند و این‌که سعودی‌ها اکنون دوشادوش اسرائیلی‌ها علیه ایران قرار دارند.

با این حال، مقامات و منابع عراقی هر از چندگاه از میانجی‌گری میان تهران و ریاض خبر می‌دهند. «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه هم به تازگی گفته عربستان خواستار مذاکرات سیاسی و علنی با ایران شده است.

پس از مذاکرات میان بایدن و بن سلمان و جدی‌تر شدن موضوع عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و عربستان هم سعودی‌ها مواضعی داشتند تا جلوی ترکش‌های احتمالی حرکت به سوی عادی‌سازی را بگیرند.

پس از سفر بایدن به عربستان، «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه سعودی اعلام داشت هیچگونه طرحی در مورد همکاری نظامی یا همکاری در زمینه فناوری با اسرائیل در این نشست یا پیش از آن مطرح نشد و طرحی به نام ناتوی عربی وجود ندارد. به گفته وی، مذاکرات با ایران مثبت بوده است ولی هنوز به هدف خود نرسیده است. ما تمایل به برقراری روابط عادی با ایران داریم و دست عربستان همچنان به سمت ایران دراز است.

با وجود این موضع‌گیری‌های مثبت، بسیاری از تحلیلگران می‌گویند شکاف راهبردی میان تهران و ریاض ترمیم‌شدنی نیست و اقداماتی مانند میانجی‌گری عراقی‌ها هم بیشتر ناظر بر زمینه‌سازی بهبود روابط با عربستان همزمان با جلب رضایت جمهوری اسلامی ایران است.

در این باره «سیدمصطفی هاشمی طبا» نامزد ادوار انتخابات ریاست جمهوری با اشاره به قرارداد اخیر برقی عراق و عربستان نوشته است:  بازار برق ایران از سوی سعودی تصرف شده است و البته این تصرف تنها به برق خلاصه نمی‌شود و نفوذ عربستان سعودی در ابعاد مختلف در عراق تحقق خواهد یافت. البته کشوری که خود کمبود برق دارد و در تابستان برق کارخانه‌ها را به نفع خانه‌ها و مغازه‌ها قطع می‌کند، طبعا نمی‌تواند صادرات داشته باشد.

دیدگاه‌های متفاوت هم البته در این زمینه کم نیست. «سید هادی برهانی» استاد مطالعات اسرائیل دانشگاه تهران می‌گوید: در طول سال‌های گذشته اسرائیل موفق شده چندین کشور اسلامی، از جمله هفت کشور عربی، را از گردونه مخالفت و دشمنی با اسرائیل خارج نماید، اما پانزده کشور عربی و ده کشور اسلامی (غیرعربی) همچنان بر عدم شناسایی اسرائیل اصرار می‌ورزند. دقت در لیست این کشور‌ها یک نتیجه مهم را مشخص می‌سازد: ایران و عربستان را می‌توان مهمترین قدرت‌هایی قلمداد کرد که همچنان اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسند.