پیاده‌سازی ایده هولناک کتاب ۱۹۸۴ در چین

برای بسیاری که خارج از چین زندگی می‌کنند و مسائل این کشور برایشان اهمیت دارد، عبارت «سیستم اعتبار اجتماعی» مجموعه ای از شبکه های مرتبط با فن‌آوری های نوین برای پایش شهروندان تصویرسازی شده که به‌طور خودکار همه افراد را بر اساس آنچه حزب کمونیست به‌عنوان درست و غلط تعریف کرده امتیازدهی و طبقه‌بندی می کند.

در حال حاضر، ابهامات متعددی در خصوص سیستم اعتبار اجتماعی چین وجود دارد. از سال ۲۰۱۴ دولت چین برنامه‌های متعددی برای ایجاد سیستم پاداش‌دهی یا به عبارتی پایش وضع کرده و برای مخالفان جریمه و تنبیه در نظر گرفته است. امری که تحلیل های متفاوتی را درباره برنامه حزب کمونیست چین در پی داشته است.

البته اطلاعات موجود می‌گوید یک چنین سیستم وحشتناکی هنوز تکمیل نشده است؛ سیستمی که دولت مرکزی برای نهایی کردن آن در حال فعالیت است تا ترکیبی از تلاش ها برای تنظیم صنعت اعتبار مالی، امکان به اشتراک گذاری داده با سازمان‌های دولتی و ترویج ارزش های اخلاقی مورد تایید دولت باشد.

در این زمینه و طی ماه‌های گذشته از منظر تعاریف قانونی مرتبط با سیستم یادشده تحولات مهمی رخ داده است. در ۱۴ نوامبر ۲۰۲۲ چندین سازمان عالی دولتی پیش‌نویس قانونی را بررسی کردند که به‌عنوان اولین تلاش برای تدوین سیستماتیک تلاش های گذشته در مورد اعتبار اجتماعی و آمادگی برای اجرا در آینده عنوان می شد.

بسیاری از ناظران غربی، قانون جدید را انسجام‌بخشی به قوانین و رویه قبلی می داند. برای نمونه ادعا می شود این قانون به‌واقع قوانین محلی برخی از شهرهای چین مانند شانگهای در خصوص جمع‌آوری داده و روش مجازات مخالفان دولت را تائید کرده است. بااین‌وجود سؤالات متعددی در خصوص واقعیت این قانون وجود دارد که آیا واقعاً مردم نمره اعتبار اجتماعی دریافت خواهند کرد؟ یا این که آیا تصور غربی‌ها در خصوص استفاده دولت چین از هوش مصنوعی برای کنترل اجتماعی واقعیت دارد؟

هنگامی‌ که دولت چین در مورد اعتبار اجتماعی صحبت می کند، این اصطلاح بر دو چیز متفاوت اطلاق می شود: اولی اعتبار مالی سنتی و دیگری اعتبار اجتماعی که سنجش آن از داده های بخش های مختلف به دست می آید؛ اولی مفهومی آشنا در غرب است و با مستندسازی تاریخ فعالیت های مالی افراد شاغل، توانایی آنها برای بازپرداخت وام را پیش بینی می کند. اما دومی با بررسی بیشترین حجم از اطلاعات مرتبط با افراد و شهروندان ممکن خواهد شد. امری که اجرای آن لزوماً به معنای افزایش جاسوسی و نظارت بر شهروندان خواهد بود. ضمن اینکه تصمیم گیری و امتیازدهی به افراد بر مبنای اطلاعات کسب‌شده دنیای متفاوتی خواهد ساخت.

شاید اولین چیزی که با شنیدن این وضعیت به ذهن افراد برسد داستان کتاب «۱۹۸۴» اثر مشهور «جورج اورول» باشد که در آن چنین تصویری از دنیای کمونیستی ارائه شده است. در این کتاب، تمامی رفتارهای شهروندان توسط سیستم دولتی فوق تمامیت‌خواه کنترل می شود و هر شهروند با توجه به کردار و رفتار خود مورد تشویق یا تنبیه قرار می گیرد.

از آنجایی‌ که اقتصاد بازار در چین مدرن بسیار جوان است، این کشور فاقد سیستم قابل‌اعتماد برای بررسی سوابق مالی افراد و شرکت ها است. ساخت چنین سیستمی با هدف کمک به بانک ها و سایر بازیگران بازار در تصمیم گیری های تجاری یک اقدام ضروری و نه‌چندان بحث‌برانگیز است. بیشتر اسناد سیاست چین نیز به این نوع از اعتبار ذیل عنوان «گزارش اعتباری» پرداخته اند.

به این ترتیب مناقشه شکل گرفته به مورد دوم یعنی «اعتبار اجتماعی» ارتباط دارد. شکل گیری این مفهوم بدین خاطر است که دولت پکن اعتقاد دارد باید سطح بالاتری از اعتماد در جامعه وجود داشته باشد و برای تقویت این اعتماد دولت با فساد، کلاه‌برداری مخابراتی، فرار مالیاتی، تبلیغات نادرست، سرقت علمی، جعل محصولات، آلودگی و … ، تقریباً همه‌چیز مبارزه می کند. دولت چین برای رسیدن به این هدف نه‌تنها قوانین ویژه ای بر نهادهای دولتی وضع کرده بلکه تلاش می کند افراد و گروه ها را نیز پاسخگو سازد.

مشکل زمانی بروز می کند که دولت چین باور دارد مشکلات فوق با کمبود اعتماد مرتبط است و ایجاد اعتماد نیز نیازمند یک راه‌حل واحد است. بنابراین همان‌طور که امتیازدهی اعتبار مالی به ارزیابی یک فرد کمک می کند پس نوعی از اعتبار اجتماعی می توان به افراد در ارزیابی قابلیت اعتماد دیگران از جنبه‌های دیگر کمک کند. عاملی که موجب نگرانی مضاعف شده ترکیب این دو امر با یکدیگر است. ضمن اینکه بعضاً مقرراتی وجود دارد که فعالیت غیرمالی به اعتبار مالی افراد یا برعکس گره زده شده است.

فقط در یک مورد استان لیائونینگ در ماه اوت اعلام کرد در حال بررسی پاداش‌دهی به اهداء خون در سیستم اعتبار مالی است. البته در سطح ملی تلاش برای تفکیک این دو حوزه وجود دارد و پیش‌نویس قانون جدید نیز یک چنین چشم‌اندازی را تداعی می کند.

گفتنی است آنچه موجب نگرانی شده چارچوب و برنامه های دولت چین برای نظارت و دست‌کاری رفتارهای شهروندان با استفاده از بسته های دوگانه تشویقی و تنبیهی است. ایده این سیستم اوروِلی بسیار ساده است؛ با به دست آوردن و ذخیره داده های مربوط به شهروندان از طریق وزارتخانه‌ها و ادارات متنوع دولتی، مقامات چین می توانند درک کاملی از رفتار شهروندان کشور و توسعه روش هایی برای کنترل این رفتارها به دست آورند.