سه واقعیت اساسی در رقابت خاورمیانه‌ای چین و آمریکا

جنگ در اراضی اشغالی طی ۶ هفته گذشته هر چند تبدیل به مهم‌ترین موضوع منطقه غرب آسیا و حتی بین‌الملل شده و رخدادهایی مانند رویارویی غرب با روسیه در اوکراین را تحت شعاع خود قرار داده است اما همچنان ساختار نظام بین‌الملل و معادلات خاورمیانه‌ای تاثیری جدی از مناسبات قطب‌ها و بازیگران قدرتمند جهانی می‌پذیرد؛ قطب‌هایی که در یک سوی آن آمریکا قرار دارد و در سوی دیگر چین یعنی دومین اقتصاد برتر جهانی.

به گزارش ایران مامن، میان این دو بازیگر، اقتصاد و منافع و اهداف مربوط به این حوزه حرف اول را می‌زند. البته این بدان معنا نیست که ملاحظات استراتژیک و عناصر سیاسی-امنیتی نادیده انگاشته شود.

چندی پیش بود که در گزارش کمیته روابط خارجی سنای آمریکا مطالب قابل‌توجهی درباره  تأثیرات رو به افزایش قدرت چین در خاورمیانه به ویژه از منظری نظامی-امنیتی منتشر شد.

در این گزارش پیامدهای این موضوع و راهکارهایی برای کاهش مخاطرات پیش روی ایالات متحده ارائه شد. در این جلسه که به ابتکار سناتور «کریستوفر مورفی» برگزار شد، بر افول روزافزون ایالات متحده، که به طور سنتی یک قدرت برجسته در خاورمیانه بوده تاکید شد.

بر همین مبنا مناسبات آمریکا با کشورهای خاورمیانه، به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس، مورد توجه و تاکید قرار گرفت و مقرر شد مختصات در حال تغییر رابطه‌ای که عمدتاً بر مبادله امنیت در ازای تامین مداوم نفت متمرکز بوده مورد توجه ویژه قرار گیرد.

در این گزارش برخی موضوعات به طور خاص مورد تاکید و توجه قرار گرفت که تمرکز روی آنها نشان از محورهای مورد توجه مقامات آمریکایی در قبال تحولات خاورمیانه دارد. اولین و مهم‌ترین موضوع مورد توجه کاهش وابستگی آمریکا به نفت خلیج فارس بود. بر اساس این نگاه این وابستگی به طور چشمگیری کاهش یافته است، به طوری که آمریکا بخش قابل توجهی از نیازهای نفتی خود را تولید می‌کند و واردات نفتی از خلیج فارس به تنها ۹٪ از کل نیاز واشنگتن محدود شده است. در مقابل، وابستگی چین به نفت خلیج فارس افزایش یافته و بیش از ۵۰٪ واردات نفتی پکن از این منطقه تامین می‌شود.

دومین موضوع مطرح‌شده به مساله افزایش واگرایی میان متحدان همیشگی آمریکا با واشنگتن در خلیج فارس تاکید داشت. بر اساس این نگاه حتی در میان حضور قابل توجه نظامی آمریکا این متحدان اغلب به طور متضاد با منافع امنیتی آمریکا عمل می‌کنند؛ موضوعی که مستقیماً منافع ایالات متحده را با چالش مواجه کرده است.

سومین موضوع مورد بحث که به نوعی با مورد اول مرتبط است بر وابستگی روزافزون اقتصادی چین به نفت خاورمیانه و در نتیجه عمیق‌تر شدن رابطه پکن با کشورهای خلیج فارس تاکید دارد؛ اتفاقی که باعث افزایش قابل توجه صادرات سوخت فسیلی عربستان به چین شده است.

گفته می‌شود حجم صادرات از ۱.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۰ به ۴۳ میلیارد دلار در حال حاضر افزایش یافته است. رقمی که قطعاً تنها بعد اقتصادی نداشته و سویه‌های بسیار مهم امنیتی برای ایالات متحده دارد.

تردیدی وجود ندارد که حضور رو به افزایش چین در این منطقه یک چالش واضح برای ایالات متحده است چرا که با این اتفاق دسترسی چین به فناوری‌های حساس آمریکا به دلیل برجستگی حضور نظامی آمریکا در این منطقه بسیار تسهیل خواهد شد. نگرانی‌ای که چندی قبل منجر به مخالفت ایالات متحده با فروش تجهیزات نظامی پیشرفته مانند F–۳۵s و پهپادهای Reaper به امارات شده بود. البته در کنار این نگرانی ادعاهایی درباره کاهش اولویت‌های حقوق بشری در این مناطق نیز مطرح شد.

با وجود طرح این موضوعات در همان جلسه به این موضوع هم اشاره شد که افزایش نفوذ چین در سال‌های آخر هنوز هم در قیاس با ریشه‌های نفوذ ایالات متحده در این منطقه چندان اهمیت ندارد و آمریکا همچنان شریک امنیتی اصلی تقریباً تمام کشورهای این منطقه به غیر از ایران است. بر همین اساس پیشنهاد شد که ایالات متحده در عین رقابت و هماوردی با چین نباید اصلاحات سیاسی و اقتصادی در خاورمیانه را کاهش دهد. اصلاحاتی که بدون تردید رابطه‌ای مستقیم با تامین منافع و امنیت ایالات متحده در این منطقه دارد.