تنش‌بسِ ایران و آژانس به جای آتش‌بس در غزه

«رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دوشنبه هفدهم اردیبهشت وارد تهران شد تا بار دیگر نگاه‌ها به سمت و سوی مناسبات ایران و این نهاد بین‌المللی به عنوان یکی از مولفه‌های تاثیرگذار در معادلات میان تهران و غرب دوخته شود.

گروسی پس از دیدار با مقامات جمهوری اسلامی با اشاره به سفرش به ایران توئیت زد: در تهران برای دیدار‌های سطح بالا هستم. در این دیدار‌ها مجموعه‌ای از اقدامات عملی ملموس را برای احیای بیانیه مشترک ۴ مارس ۲۰۲۳ با هدف بازگرداندن روند اعتمادسازی و افزایش شفافیت پیشنهاد کردم.

از سوی دیگر، «محمد اسلامی» رئیس سازمان انرژی اتمی در نشست مشترک خبری با گروسی تصریح کرد: اگرچه بدخواهان از تعامل ایران و آژانس ناخرسند هستند و با ادبیات مخرب سعی بر سیاه‌نمایی و کم ارزش نشان دادن دارند معتقدیم توافق مشترک مبنای خوبی برای تعامل است و ما بر این خط مبنا به عنوان نقشه راه خود میان ایران و آژانس تاکید کردیم. مذاکرات پیشرفت بیانیه مارس را به عنوان خط مبنا مثبت ارزیابی کردیم.

مرتبط:

توافق در آژانس گیر کرده یا کاخ سفید؟

مجادله مجدد میان ایران و آژانس

برداشت‌های مثبت از سفر تازه گروسی به تهران در حالی است که مدیرکل آژانس چندی پیش در مصاحبه با «صدای آلمان» مدعی شده بود: ایران با در اختیار داشتن اورانیوم غنی‌شده کافی «چند هفته و نه چند ماه» برای ساختن یک بمب اتمی فاصله دارد.

پیش از سفر گروسی به تهران «الجریده» کویت نوشت: آمریکایی‌ها علاوه بر درخواست برای حمایت از فرمول مصر برای آتش بس در غزه، از ایران خواسته‌اند به توافق سابق هسته‌ای بازگردد به گونه‌ای که براساس آن، تهران غنی سازی اورانیوم را در محدوده ۳.۶۷ درصد نگه دارد و آمریکا نیز تحریم‌های ایران را لغو کند.

چنین گمانه‌زنی‌هایی باعث شد برخی تحلیلگران پیش از اعلام نظرهای رسمی گروسی و مقامات ایرانی خوش‌بینانه به نتایج آن بنگرند. به گفته «علی اصغر زرگر» صحبت های طرفین حاکی از این است که عزم و اراده برای رسیدن به توافق بیشتر شده و احتمالا در روزهای آینده نیز گام هایی مثبت در این راستا برداشته می شود.

برخی نیز از زاویه تحولات منطقه به مناسبات ایران و آژانس و در واقع غرب نگریسته‌اند. «فریدون مجلسی» به «فرارو» گفته است: نمی‌توانیم این نکته را نادیده بگیریم که تحولات غزه، سراسر جهان را تحت الشعاع خود قرار داده و به نوعی، تحولات جهان، متاثر از درگیری‌های خاورمیانه است. این مسئله از این جهت در روابط غرب با ایران و البته آژانس با ایران تاثیر گذار بوده، که غربی‌ها و آژانس می‌خواهند با افزایش روابط با ایران، مانع از هر نوع تهدیدی شوند که مدعی هستند یا احتمال می‌دهند از سوی ایران رخ دهد. هرچند که انتظار می‌رود با شکل گیری توافق بین حماس و اسرائیل سطح تنش‌های منطقه‌ای کاهش بیشتری پیدا کرده و به شکل مستقیم بر روابط ایران و آژانس و توسعه توافقات بین المللی ایران نیز اثر بگذارد.

و اما در مورد اینکه رویدادهای اخیر را می‌توان مقدمه احیای برجام به شمار آورد یا نه، «کوروش احمدی» دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل در مصاحبه با «انتخاب» بیان داشته من بسیار بعید می‌دانم که برجام به شکلی که می‌شناسیم و در سال ۹۵ منعقد شد، قابل احیا باشد. آن پیش فرض‌هایی که در آن زمان مبنای برجام بود، بعد از خروج ترامپ از برجام و گذشت ۶-۵ سال از آن اساسا متحول شده و اگر حتی طرفین عزم جزم برای بازگشت به توافقی در مورد مسائل هسته‌ای داشته باشند، یک توافق ماهیتا متفاوت ممکن است مورد نیاز باشد؛ لذا فکر می‌کنم که طرفین این روز‌ها حداکثر ممکن است به یک توافق حداقلی، حداکثر احیای همان توافق نانوشته، فکر کنند و هدف نیز مدیریت تنش و مهار بحران باشد نه رفع تنش و بحران.

البته همه دیدگاه‌ها درباره سفر گروسی به تهران مثبت نبوده است. «هادی محمدی» تحلیلگر سیاسی در یادداشت روز «خراسان» نوشته است: ایران و آژانس همچنان بر سر دو مکان ادعایی یعنی تورقوزآباد و ورامین با یکدیگر اختلاف دارند و با وجود حل و فصل دو مکان دیگر یعنی آزمایشگاه جابر بن حیان و سایت آباده و نیز حل موضوع ذرات ۸۴درصد غنی شده و موضوع حسابرسی مواد که اقدامات مهم و درخور توجهی بودند، باز هم می توان گفت حل موضوعات باقی مانده ارتباط زیاد و تنگاتنگی با حل مسائل سیاسی دارد و کمتر فنی است. متاسفانه آژانس نشان داده در رویکردهای خود در قبال ایران از دایره وظایف و اختیاراتش خارج شده و نگاه سیاسی بر این نهاد تخصصی غالب است. جدیدترین نمونه آن نیز رفتار غیر قابل توجیه آژانس در برابر اسراییل است که با وجود تهدید رسمی مقامات ارشد این کشور به حمله اتمی به ایران و غزه، واکنش های آژانس بسیار ناچیز و غیر قابل توجه بوده به شکلی که گروسی بارها در ماه های اخیر در مصاحبه های خود عبارات دوپهلو در مورد ایران به کار برده و گفته ایران مواد لازم برای ساخت بمب اتمی را دارد هرچند در ادامه تصریح می کند اما نشانه ای ندیده ایم ولی همین اصطلاحات و ادبیات سازی هم مضر به توافقات و البته نشان از سیاسی کاری آژانس است.