افت و خیزِ «افعی تهران»

این روزها سریال «افعی تهران» مورد توجه قرار گرفته‌ است. این سریال جدا از کیفیت خوب تولید،  تصویربرداری جذاب و بازیگری حرفه‌ای، دو دغدغه‌ی بسیار مهم و اساسی را دنبال می‌کند.

اولین چالش انسانی است که با «بحران میان‌سالی» دست و پنجه نرم می‌کند. «آرمان بیانی» کارگردانی که همه‌ی عمر خواسته بهترین فیلمش را بسازد، کاری بکند و به زندگی‌اش معنایی ببخشد‌. اما نمی‌خواسته برای رسیدن به هدف، ارزش‌هایش را زیر پا بگذارد و حالا می‌بیند که دستاوردِ شریف زیستن در این جامعه هیچ است. معیارهای اخلاقی بلندمرتبه داشتن با موفقیت گویی در این جامعه یک‌جا جمع نمی‌شوند. اما پرسش این است که آیا او «تله‌‌ی معیارهای سخت‌گیرانه» دارد یا جامعه بیش از حد آشفته‌حال است؟

دغدغه دوم و بسیار ارزشمندی که در این سریال مطرح می‌شود مساله‌ی «کودک آزاری» است؛ چیزی که آدم‌های دهه‌ی پنجاه و شصت و به طور کلی انسان ایرانی در مسیر زندگی تجربه می‌کند. نسلی که انواع خشونت‌ را نه فقط از سمت اولیاء مدرسه بلکه از سوی امن‌ترین افراد زندگی و حتی والدینش تجربه کرده است و حالا دارد تقلا می‌کند روی آن زخم‌های کهنه مرهم بگذارد، درمان بشود و ادامه بدهد.

هم‌کلاسی‌ای داشتم که پدرش روی دستش داغ گذاشت. لیلا یک روز صبح با تاولی بزرگ روی دست راست به مدرسه آمد، فقط به این دلیل که عیدی‌هایش را بی‌اجازه خرج کرده بود. این طرز فکرِ مالکانه نسبت به کودکان هنوز هم در بخش‌های وسیعی از جامعه وجود دارد و هیچ ارگان و نهادی از حقوق کودک دفاع نمی‌کند. کودک به مثابه انسانی که در ضعیف‌ترین و آسیب‌پذیرترین شکل خود قرار دارد، در جامعه‌ی ما کاملا بی‌دفاع رها شده. خشونت‌های فیزیکی و کلامی روح او را نابود می‌کنند و صدای هیچ‌کس در نمی‌آید و هیچ‌کس بیانیه نمی‌دهد. حالا این سریال به درستی دارد تلنگری به جامعه و نهادها می‌زند.

به عنوان یک معلم می‌خواهم که این فریاد خوب شنیده شود، نه آنکه شتاب‌زده و احساساتی روی این حقیقت تلخ سرپوش بگذاریم. چرا باید کودکانی در مدرسه دچار انواع آسیب‌های جسمی و روحی بشوند؟ آیا ساختارهای استخدام معلم نباید در کنار گزینش‌های مذهبی به دانش روانشناسی و سلامت روان معلم اهمیت بدهد؟

اما مهم‌ترین نقطه ضعف سریال بخش‌هایی است که آرمان بیانی پیش تراپیست می‌رود. اگرچه فیلم می‌کوشد درمان گرفتن را عادی‌سازی کند و از این جهت ارزشمند است؛ اما اشتباهات زیادی در فرایند درمان وجود دارد که نمی‌شود نادیده گرفت. برجسته‌ترین خطا، ارتباط بیش از حد صمیمانه‌ی تراپیست با مراجع است. در قسمتی می‌بینیم که اتومبیل خانم درمانگر خراب شده و در حالی‌که آرمان جلساتش را قطع کرده، ناگهان وسط اتوبان کنار می‌زند تا به کمک تراپیست برود و بعد به او پیشنهاد رابطه می‌دهد. تراپیست «نه» نمی‌گوید و به نحوی امید به رابطه با خودش را به مراجع باج می‌‌دهد تا او جلساتش را ادامه دهد و این فاجعه است.

درمانگران معمولا با «پدیده انتقال» مواجه می‌شوند. جایی که مراجع عاشق درمانگرش می‌شود. چرا که او را شنونده و پذیرنده‌ای بی‌قید شرط می‌یابد. اما درمانگر که از این مساله آگاهی دارد باید حد و مرزهای حرفه‌ای را رعایت کند. مساله‌ی دیگر این‌که این تراپیست هنوز و بعد از گذشت جلسات متعدد برای مراجع «تشخیص» نگذاشته، چیزی به او «آموزش» نمی‌دهد و «اهداف درمانی» خاصی هم در مکالمات‌شان مشاهده نمی‌شود. سریال جوری ساخته شده که گویی مراجعین به اتاق درمان می‌روند، چند خاطره تعریف می‌کنند، درد دل می‌کنند، کمی هم با درمانگر غیرِهم‌جنس بگو بخند می‌کنند و حال‌شان بهتر می‌شود!

درمانگر این سریال حتی «همدلی» درستی هم با مراجع ندارد و لحن بازخواست کننده، یادداشت‌برداری‌های بی‌مورد و عشوه‌های گاه و بی‌گاهش درمانگری کاملا غیرحرفه‌ای را ترسیم می‌کند.

نقش درمانگر به نظر می‌رسد بیش از آنکه حاصل مشورت با استادان روان‌درمانی باشد، یک تقلید بسیار ضعیف از تراپیست سریال «سوپرانوها» است. هرچند در این سریال هم نمی‌توان توقع بازنمایی کاملی از اتاق درمان را داشت، اما جلسات بسیار حرفه‌ای‌تر و پخته‌تر پیش می‌روند.

خانوادهٔ سوپرانو (The Sopranos) مجموعه‌ای تلویزیونی محصول شبکه اچ بی او کشور آمریکا در ژانر درام و مافیایی است که از ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۷ پخش می شد.

سریال افعی تهران با همه ایراداتی که مطرح شد هنوز ارزش دیدن دارد. قصه‌پردازی به قدر کافی خوب و تعلیق و کششِ مناسبی دارد و تا اینجا (قسمت نهم) در دام اطناب و اتلاف وقت نیافتاده و حداقل حرف اجتماعی مهمی برای گفتن دارد.

✍? دکتر کوثر شیخ نجدی