فیرحی و مفهوم دشوار دولت در اسلام

حجت‌الاسلام «داود فیرحی» استاد دانشگاه تهران به دلیل ابتلا به کرونا و پس از تحمل یک دوره بیماری بامداد امروز ۲۱ آبان‌ماه درگذشت.

دکتر فیرحی یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران اندیشه سیاسی محسوب می‌شود که آثار مهمی را در زمینه فقه سیاسی و دولت در اسلام از خود برجای گذاشت. برخی وی را در زمره نواندیشان دینی قرار می دهند.

فیرحی در سال۱۳۴۳ در زنجان متولد و از سال ۱۳۷۸ عضو هیات علمی دانشگاه تهران شد. دکتر فیرحی تحصلات حوزوی خود را هم تا سال ۱۳۸۰ تکمیل کرد.

فیرحی دارای آثار فراوانی در قالب مقاله، کتاب و مصاحبه است. از کتاب های وی می توان به «قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام» و «دین و دولت در عصر مدرن (جلد۱): دولت، مشارکت و مشروعیت» اشاره کرد.

فیرحی با آنکه متاثر از مباحث گفتمانی فوکو بود اما ذهن وی در فضای فکری دینی رشد کرد و به همین دلیل این دغدغه را داشت که امکان‌ اندیشه دینی را در شرایط تاریخی کنونی فراهم کند.

یکی از مباحث اصلی در آثار فیرحی فقه سیاسی است. وی در کتاب دو جلدی «فقه و سیاست در ایران معاصر» می کوشد مساله قانون و ارتباط آن با فقه سیاسی را مورد واکاوی قرار دهد و به نوعی سرنوشت این گفت و گو را در یکصد ساله اخیر بازگو کند.

یکی از نقدهایی که در زمینه روش و چارچوب بررسی فقه سیاسی فیرحی مطرح می شود این است که وی بر اساس چارچوب‌های غربی به بازخوانی فقه و فلسفه می‌پردازد.

درباره «نظام سیاسی و دولت در اسلام» مباحث مختلفی مطرح شده است. فیرحی کتابی با این عنوان دارد و سعی کرده در آن مفهوم و ویژگی ‌های نظام سیاسی و دولت در اسلام را مورد بررسی قرار دهد. وی در همین زمینه می نویسد: «دولت در فرهنگ اسلامی، نه امری تصادفی و اتفاقی است و نه سازمانی انفعالی و بی ‌طرف که بتوان نادیده گرفت. دولت اسلامی دارای برخی مختصات هندسی و ویژگی های منحصر به فرد است که هر چند به تدریج در طی زمان شکل گرفته اند، اما فهم کامل شکل و ساخت دولت به طور عمده نیازمند درک نظریه های کلامی و فقهی ای است که در آن این مختصات هندسی و خصوصیات مندرج است»

وی همچنین اعتقاد داشت تاکنون مفهوم دولت در اسلام به خوبی روشن و مشخص نشده است چرا که بررسی مفهوم دولت در اندیشه‌های اسلامی، یکی از مشکل ترین مفاهیمی است که هرکس به طور عمیق بدان بپردازد، از دشواری‌های آن آگاه می ‌شود.