سهم ایران از بازار نفت ۲۰۰ دلاری چقدر است؟

قیمت نفت با وجود شیوع کرونای جدید عملا تکان خورده است.  به گزارش «دنیای اقتصاد» بهای نفت پس از یک وقفه به‌دلیل ظهور سویه اُمیکرون، مجددا به سطوح بالای ۸۶دلار بر بشکه رسید که اوج قیمتی ۴۰ماه اخیر است. اغلب کارشناسان بازار نفت را در کوتاه‌مدت افزایشی پیش‌بینی می‌کنند؛ اما در بازه بلندمدت هم کاهش سرمایه‌گذاری در تولید طی سال‌های اخیر احتمالا منجر به یک کمبود در عرضه خواهد شد.

در این باره «داگ کینگ» رئیس موسسه «مرچنت کامودیتی‌فاند» (Merchant Commodity Fund) به «بلومبرگ» گفته است: احتمال اینکه نفت در ۵سال آینده به ۲۰۰دلار بر بشکه برسد، وجود دارد.

پیش از این وب‌سایت «بارونز» گزارش داده بود قراردادهای آتی نفت با قیمت‌های ۱۰۵ تا ۱۵۰دلاری از سپتامبر سال گذشته تاکنون ۱۴ برابر شده است.

به گزارش ایران مامن، در میانه گمانه‌زنی‌ها درباره سرنوشت مذاکرات وین، رفع تحریم‌ها و مخالفت‌ها با فروش نفت ارزان به چین در چارچوب سند راهبردی ۲۵ ساله این سوال مطرح است که سهم ایران از این افزایش قیمت محتمل چقدر است؟

روزنامه «شرق» در این باره و در گزارشی با عنوان «اما و اگرهای افزایش صادرات نفت» نوشته است: ابراهیم رئیسی دیگر نگران صادرات نفت ایران نیست و سخنگوی وزارت امور خارجه می‌گوید همچنان «اختلافات مهمی» بر سر برجام باقی مانده است. در روزهای گذشته این چندمین باری است که دولت ایران از افزایش صادرات و رسیدن تولید و صادرات نفت کشور به میزان مطلوب سخن می‌گوید. در آخرین مورد آن ابراهیم رئیسی گفت: «صادرات نفتی ایران به حدی افزایش یافته که ما دیگر نگران صادرات آن نیستیم، صادرات نفت در دولت سیزدهم ۴۰ درصد افزایش یافته و پول حاصل از صادرات نیز در‌حال بازگشت به کشور است.»

ایرادات همتی به دولت رئیسی

از آنجایی‌که آمار فروش نفت ایران به شکل رسمی منتشر نمی‌شود، مشخص نیست ۴۰ درصد بیشتر از چه مقداری؟ نسبت به چه دوره‌ای؟ به نسبت مدت مشابه سال گذشته؟ از ابتدای در ‌اختیار‌گرفتن دولت؟ به نسبت کل تاریخ فروش نفت ایران؟ همچنین مشخص نیست این پول چگونه «در‌حال برگشتن» است. به دلار و یورو؟ به ین؟ از طریق کدام راه مالی؟

واکنش «عبدالناصر همتی»، رئیس پیشین بانک مرکزی به این سخنان چنین بود: «اعلام شد که صادرات کشور ۴۰‌درصد رشد داشته است اما به جزئیات اشاره نشده است که به‌ نظر می‌رسد‌ منظور نسبت به سال گذشته بوده و از این نظر که تأثیر تحریم‌های ظالمانه کم شده، خبر امیدبخشی است‌ اما در سال۲۰۲۱ نسبت به سال۲۰۲۰ قیمت جهانی نفت و فرآورده‌های نفتی چیزی بیش از ۶۰‌ درصد رشد داشته است؛ بنابراین اگر هیچ تلاشی هم نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردیم، قاعدتا با صادراتی که در سال گذشته داشتیم، می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانستیم نزدیک به ۶۰‌ درصد رشد درآمد داشته باشیم، بنابراین سؤال من از دولت سیزدهم این است که سهم دولت در خنثی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازی تحریم‌ها به چه میزان بوده است‌».

پاسخ رئیس سابق بانک مرکزی یک ایراد عمده دارد، چون در سخنان رئیسی مشخصا به «افزایش میزان صادرات» اشاره شده است و نه قیمت. «جواد اوجی»، وزیر نفت نیز در پاسخ بدون اشاره به همتی همین سخنان را گفت و در صفحه توییتر خود نوشت: «‌ریاست محترم جمهور به‌درستی از افزایش ۴۰‌درصدی «میزان» صادرات نفت در دولت سیزدهم خبر داده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.

چرا رئیسی نگران نیست؟

به نوشته شرق، اینکه آقای رئیسی نگران نیست، شاید بستگی به انتظارات ایشان داشته باشد. رقمی که دولت در بودجه برای فروش نفت در نظر گرفته است، روزانه یک‌میلیون‌و ۳۰۰ هزار بشکه است. این رقم نصف میزان فروش نفت ایران در دوران بدون تحریم است. این رقم همچنین نزدیک به رقمی است که ایران در زمان تحریم‌های سنگین قبلی رسما صادر می‌کرد. میانگین صادرات ایران در سال ۲۰۱۳ که تحریم سنگین بود، روزانه چیزی نزدیک به یک‌میلیون بشکه بود و همه نگران بودند و سخنی از «وضع مناسب» در میان نبود بلکه عمدتا از اوضاع نامساعد سخن گفته می‌شد.

از دی‌ماه سال ۱۳۹۴ و با اجرائی‌شدن توافق برجام این رقم تا ۲.۳ میلیون بشکه بالا رفت. باز ایران تحریم شد و میزان صادرات آن در بازاری که با شیوع کرونا زمین‌گیر شده بود، به ارقامی بسیار پایین رسید. دسترسی به آمار صادرات نفت ایران به شکل مستقل وجود ندارد و میزان آن را منابع تجاری دست‌دوم یا گزارش‌های ماهانه اوپک منتشر می‌کنند و از‌آنجا‌که دولت لزومی به ارائه ارقام به نمی‌بیند، استفاده از گزارش‌های رسمی بین‌‌المللی مجاز است؛ چراکه اعلام رقم اولا هیچ خطری برای صادرات ایران ندارد، یعنی با اعلام یک عدد راه‌های صادراتی ایران لو نمی‌رود و دوم این آمار به شکل بین‌المللی با تقریب خوبی قابل‌محاسبه است و انجام و منتشر هم می‌شود؛ برای مثال آمار ماهانه اوپک.

این آمار می‌گوید متوسط صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۰، متوسط ۴۰۴.۵ هزار بشکه بوده است. متوسط تولید این سال یک‌میلیون ۹۹۸ هزار بشکه بوده است.

در گزارش سال ۲۰۲۱ به تفکیک سه‌ماهه، تولید نفت ایران رقمی نزدیک به ۲.۳ میلیون بشکه بوده است. یعنی در خوش‌بینانه‌ترین حالت و بر فرض ثابت‌ماندن مصرف داخلی صادرات ایران به چیزی نزدیک ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه رسیده است.

این رقم نصف پیش‌بینی صادرات نفت از جانب خود دولت در بودجه سال آینده است که به گفته مقام‌های رسمی دست پایین گرفته شده تا به رفع تحریم‌ها یا ادامه آن گره نخورده باشد. اینکه رئیس دولت از نصف میزان صادرات نفت ایران در بدترین حالت برآورد تیم اقتصادی خودش خرسند است و «نگران نیست» شاید به طبع سهل‌گیر ایشان مربوط است.

نکته دیگر آنکه میزان تولید نفت ایران مطابق اعلام گزارش اوپک مرتبا کاهش یافته است. احتمال دیگر این است که دولت در این ۱۷ روز که از سال جدید میلادی می‌گذرد، توانسته باشد این بالانس را تغییری معنادار بدهد و فرضا میانگین صادرات را از ۴۰۰ هزار بشکه به ۱.۳ میلیون بشکه در روز رسانده باشد.

برای این کار ایران باید رقمی بسیار‌بسیار بزرگ به صادرات خود افزوده باشد. اما اگر ادعای خود رئیس دولت یعنی افزایش ۴۰‌درصدی صادرات را در نظر بگیریم، صادرات ایران باید به اندکی بالاتر از ۶۰۰ هزار بشکه در روز رسیده باشد که با آمار آژانس بین‌المللی انرژی نیز کاملا همخوانی دارد. باز‌هم مشخص نیست چرا رئیس‌جمهور نگران این مسئله نیست. تولید نفت عراق که در جدول آمار اوپک بنا به حروف الفبا زیر ایران قرار دارد، چهار‌میلیون و ۲۹۰ هزار بشکه در روز است. یک دهه پیش تولید عراق جایی بود که ایران امروز ایستاده است. ابراز خرسندی از تعویض جایگاه ایران با عراق جنگ‌زده و تحریم‌شده طی یک دهه نیاز به توضیح بیشتر برای مخاطب دارد.

نفت ایران به کدام مقصد؟

مسئله دیگر مقاصد صادرات ایران است. اینکه صادرات نقت ایران امروز یک‌دهم زمان اوج خود در دهه ۵۰ میلادی است به کنار، مشتریان نفت ایران نیز تغییر کرده‌اند. بنا بر آمار آژانس بین‌المللی انرژی ۶۲ درصد نفت ایران به چین و سوریه می‌رود و ۲۲ درصد آن به مالزی که به گفته برخی منابع تجاری آن را هم باید به حساب چین گذاشت. یعنی تقریبا تمام نفت ایران به چین و سوریه می‌رود‌ و البته نه به پالایشگاه‌های مهم و صنعتی چین که تجارت بین‌الملل دارند بلکه به پالایشگاه‌های شهرهای کوچک، منزوی و بدون هیچ ارتباطی با بازارهای جهانی که ترس از تحریم نداشته باشند.

مقصد صادرات اهمیتی هم‌سنگ میزان صادرات دارد. صادرات به کشورهای بزرگ مصرف‌کننده مانند چین و هند آرزوی اول هر کشور نفتی است اما نه به شکل یادشده و نه به این میزان.

اکنون عربستان در صدر جدول صادرکنندگان به چین ایستاده است و نفت استراتژیک آن را تأمین می‌کند نه پالایشگاه شهری دورافتاده را. هند که مطابق گزارش‌ها بزرگ‌ترین رانه و موتور محرک تقاضای نفت در یک تا دو دهه آینده است، واردات نفت خود از ایران را به صفر رسانده است. داشتن سهم از بازار بزرگ اروپا که مدت‌هاست به آرزو تبدیل شده است. شرایط فعلی نفت ایران نه جای خرسندی دارد نه اخبار منتشرشده درباره آن «خوش» محسوب می‌شوند. این مطالب همه بدون در‌نظر‌گرفتن نیاز شدید ایران به سرمایه‌گذاری برای حفظ همین مقدار تولید و نیز بدون چشم و هم‌چشمی با تغییرات مثبت است.