رسانه‌ها و جنگ هیبریدی ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران

به نام خدا. صحبت از رسانه ها هم سهل است و هم ممتنع. اما چیزی که از منظر روابط بین الملل میتوان بدان اشاره کرد آن است که رسانه های بین المللی و به خصوص جریان اصلی رسانه‌ای در جهان نقشی اساسی در پیشبرد اهداف دولتهایی نظیر ایالات متحده دارند. کافی است درباره وقایع بعد از شهادت حاج قاسم سلیمانی و نوع بازنمایی مواضع رهبران مقاومت ازجمله سید مقاومت سیدحسن نصرالله، در رسانه‌های جریان اصلی نگاه کنید و ببینید چطوری بازی می‌کنند، برجسته‌سازی می‌کنند و به مخاطب چه پیامی منتقل می‌شود. طبیعی است که بر اساس همین نوع بازی و برجسته‌سازی، درباره سیدحسن نصرالله ادراک ایجاد می‌شود.

یکی از متفکرین این حوزه می‌گوید رسانه‌ها به شما نمی‌گویند که چگونه فکر کن، به شما می‌گویند به چه چیزی فکر کن. مهم و غیر مهم را به تو می‌گوید و بر اساس آن از تو می‌خواهد که در آن سامانه فرهنگی و سامانه معنایی که برایت ایجاد کرده است تفکر کنی و بیندیشی.

من این کارکرد رسانه‌ای را به‌طور خیلی مختصر در جنگ هیبریدی دولت آمریکا علیه محور مقاومت به‌خصوص دولت جمهوری اسلامی ایران بررسی می‌کنم و عرایض خود را به اتمام می‌رسانم. می‌بینیم که درباره مفهوم جنگ هیبریدی به‌عنوان یک مفهوم جدید در چند سال گذشته بیشتر بحث می‌شود. این مفهوم خیلی بهتر می‌تواند رفتار دولت آمریکا را در قبال دولت جمهوری اسلامی و کشورهای پیرامونی تبیین کند. این مفهوم خیلی خوب می‌تواند مسائلی را که ما داریم را تبیین کند.

اولین فردی که در سال‌های گذشته اساساً مفهوم جنگ هیبریدی را طرح می‌کند، آقای ویلیام نِمث است. ایشان در سال ۲۰۰۲ در بحثی که در رساله دکتری‌اش دارد، در زمینه نوع تقابل چچنی‌ها با دولت روسیه این مفهوم را تقریباً برای اولین بار مطرح می‌کند و مختصاتش را به‌طور کامل ترسیم می‌کند.

البته فردی که سیزده چهارده سال بعد در قالب یک کتاب این بحث را باز و درباره جنگ هیبریدی دولت آمریکا در قبال ایران، چین و روسیه بحث می‌کند، آقای آندره کُریبکو است. ایشان برخی از مشخصه‌های جنگ هیبریدی را آنجا تبیین می‌کند. همان‌طور که کریبکو هم تأکید کرده است، در این نوع از جنگ، رسانه‌ها به‌شدت مهم‌اند و اساساً بستر بسیاری از تغییرات و زیرساخت اصلی این جنگ را همین رسانه‌ها تشکیل می‌دهند. وی می‌گوید یکی از ویژگی‌های جنگ‌های هیبریدی این است که دولت مهاجم (حالا ایشان راجع به دولت ایالات متحده بحث می‌کند) پیام‌های متناقضی را برای دولت‌هایی که در معرض تهاجم قرار دارند ارسال می‌کند. یعنی امروز می‌گوید مذاکره، فردا می‌گوید همه گزینه‌ها روی میز است، پس‌فردا می‌گوید جنگ. و دولتی که تحت تهاجم قرار گرفته است اساساً دچار یک گیجی و ابهام می‌شود که من اصلاً تکلیفم با دولت آمریکا چیست. نمی‌تواند تصمیم بگیرد این مسیر را تدریجی طی می‌کند.

شما وقتی توئیتر مقامات آمریکایی رصد می‌کنید، دقیقاً این را می‌فهمید که پیام‌ها پیام‌های واحدی نیست. ارسال این پیام‌های متناقض نه از سر نفهمی، بلکه اساساً بر اساس این راهبردی است که در ذیل مفهوم جنگ هیبریدی خود را پیدا می‌کند.

ویژگی دومی که گفته می‌شود، استفاده هم‌زمان از ابزارهای تقابلی است؛ که در این استفاده، ابزارهای رسانه‌ای نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. اینکه از ابزار‌های جنگ سایبری استفاده شود، از ابزارهای تبلیغاتی و اطلاعاتی و رسانه‌ای استفاده شود، در کنار اینها حتی از ابزارهای نظامی و نیروی‌های چریکی استفاده شود، همه در ذیل همین مفهوم جنگ ترکیبی معنای خود را پیدا می‌کنند. نکته بسیار مهمی که بد نیست بدان اشاره شود این است که برخلاف تصور، اتفاقاً امروز سیاست دولت آمریکا دربرابر جمهوری اسلامی به شکل خاص و محور مقاومت به شکل عام، بر اساس سیاست فشار حداکثری که تنها مبتنی بر تحریم اقتصادی است، نمی‌باشد، بلکه به تعبیر آقای کُریبکو، بحث تحریم اقتصادی فقط بخشی از این جنگ هیبریدی است که در کنار این تقابل‌های دیگر علیه کشورهایی چون ایران و روسیه اعمال می‌شود.

خیلی جالب است که در کتابی که آقای کریبکو در سال ۲۰۱۵ نوشته، خیلی از اتفاقاتی که در ایران سالهای ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ اتفاق افتاد، پیش‌بینی شده بود. مثلاً در سال ۲۰۱۵ که هم‌زمان با ماجرای برجام بود، می‌گوید که این اتفاق و این توافق قطعاً پایدار نخواهد بود. کریبکو در این کتاب مدعی شده است که دولت ایالات متحده در راستای همین جنگ هیبریدی‌، قطعاً خودش این توافق را به بهانه‌های مختلف به هم می‌زند که بتواند از ظرفیت ایجادشده از برهم خوردن این توافق، اعتراضات مردمی در کشورهایی ازجمله ایران را تبدیل به جنبش‌های اجتماعی پر وزن کند؛ اتفاقی که امروز افتاده است.

بررسی خیلی سطحی محتوایی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود حکایت از آن دارد که گردانندگان افکار چگونه در حال فعالیت‌اند و چگونه انتقال آگاهی‌های بسته‌بندی شده دارد صورت می‌گیرد. این آمارها نشان می‌دهد که چه بلایی دارد بر سر جوامعی مثل ما می‌آید. جوامعی که در آن خیلی از روشنفکرانمان فکر می‌کنند که خیلی می‌دانند؛ فارغ از اینکه در درون آن مجموعه آگاهی‌هایی احساس دانایی می‌کنند که یک سری دیگر برایشان نشستند نوشتند که براساس آن آگاهی‌ها و در چارچوب آن تولید اندیشه کنند.