طرح در طرح برجامی؛ تشدید چانه‌زنی یا گریز از مسئولیت مرگ توافق هسته‌ای؟

بعد از آن که یک عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس خبر داد دور جدید مذاکرات برجامی به زودی در وین برگزار می‌شود، سخنگوی وزارت امور خارجه هم امروز عنوان داشت: احتمال دارد در آینده نزدیک در خصوص زمان مذاکرات به نتیجه برسیم و از هر ابتکاری که به دستیابی توافق کمک کند، استقبال می‌کنیم.

این اظهارات البته همزمان شده با هشدار رئیس سازمان انرژی اتمی درباره تعلل غربی‌ها و اظهار اینکه توانایی ساخت بمب هسته‌ای را داریم اما برنامه‌ای در این زمینه در دستور کار نیست.

کمتر از یک هفته بعد از ارائه پیش‌نویس پیشنهادی اتحادیه اروپا به ایران و آمریکا برای احیای توافق هسته‌ای، «علی باقری کنی» مذاکره‌کننده ارشد ایران گفته است ایده‌های پیشنهادی خود را برای جمع‌بندی سریع مذاکرات وین ارائه دادیم.

در سوی مقابل، «جو بایدن» امروز اعلام کرد ما با هماهنگی با متحدان و شرکای منطقه‌ای خود پیشنهادی را برای تضمین بازگشت متقابل به اجرای کامل برجام جهت اطمینان عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای مطرح کرده‌ایم.

به گزارش ایران مامن، با وجود چنین اظهارنظرهایی که بیشتر معطوف به پایبندی به دیپلماسی است، منابع مختلف طی روزهای اخیر نوشته‌اند هم ایران و هم آمریکا با پیش‌نویس «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مخالفند؛ از جمله «المانیتور» به نقل از منابع اسرائیلی نوشت: رابرت مالی مذاکره‌کننده ارشد آمریکایی‌ها به تل‌آویو گفته از نظر من برجام دیگر مرده و ایرانی‌ها پیشنهاد بورل را نمی‌پذیرند.

«العربی الجدید» هم مدعی است «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه ایران روز چهارشنبه گذشته در تماس تلفنی با بورل ملاحظات ایران درخصوص این پیشنهاد را به وی ابلاغ کرده و گفته است که ایران به طور کلی مخالفت‌هایی با طرح دارد اما تاکنون به طور رسمی مخالفت خود را اعلام نکرده است.

آیا برجام قابل احیا است؟

جدا از این گمانه‌زنی‌ها دیدگاه‌های مختلفی درباره سرنوشت برجام مطرح شده است. به گفته «حسن شکوهی نسب» کارشناس مسائل هسته‌ای، توجه به مطالباتی که ایران دارد و فشاری که این چند ماه اخیر از سوی اوکراین بر غرب تحمیل شده است، طرف‌های غربی تا حدودی از خود انعطاف نشان داده‌اند اما در ارتباط با احیای برجام نمی‌شود گفت که این طرح‌ها به خصوص با پیشینه آمریکایی‌ها احیا شود.

به گفته شکوهی نسب، برجام قبلی با کنگره آمریکا گره خورده است و تحریم‌ها دیگر تنها تحریم هسته‌ای نیست بلکه حقوق بشری، تروریستی، منطقه‌ای و موشکی است. از آنجایی که دو سال دیگر عمر دولت بایدن هم سر می آید و ممکن است دولت بعدی جمهوریخواه باشد و در حال حاضر نصف بیشتر کنگره آمریکا از جمهوریخواهان هستند، این مسائل هم به کنگره گره می خورد. از این رو می توان ادعا کرد که برجام به شکلی که همه مدنظرشان است احیا نمی‌شود.

ایران و اهدافش در مذاکرات هسته‌ای

درباره اهداف ایران در مذاکرات و واقعیت‌های پیش روی تیم مذاکره‌کننده ایران، «مهدی ذاکریان» کارشناس مسائل بین‌المللی و استاد دانشگاه معتقد است حتی با وجود علم قطعی به شکست دموکرات‌ها و برد نئوکان‌ها، ترامپ یا سایر جمهوری‌خواهان در انتخابات‌ پیش‌رو باید به برجام بازگشت.

او در گفت وگویی که با روزنامه اعتماد داشته گفته است: شواهد و قرائن نشان می‌دهد که ایران مصّر است که بتواند به بالاترین سطح ممکن غنی‌سازی دست پیدا کند. حتی زمانی که برجام هم شکل گرفت این توافق مانعی همیشگی بر سر راه این خواسته نبود. پس از پایان مراحل زمانی برجام، ایران محدودیتی در این زمینه نمی‌داشت و می‌توانست به غنی‌سازی در سطحی که می‌خواهد بپردازد مگر اینکه این غنی‌سازی نقض ان‌پی‌تی یا تهدیدی برای صلح محسوب شود. بنابراین هیچ‌گاه ایران محدودیتی دایمی را برای فعالیت‌های هسته‌ای خود نپذیرفته بود.

توصیه به پذیرش پیش‌نویس اروپایی

با وجود مخالفت‌هایی که در زمینه بازگشت به برجام در ایران و نیز آمریکا وجود دارد، اغلب کارشناسان سیاست خارجی می‌گویند باید از فرصت‌های فعلی برای به نتیجه رساندن مذاکرات استفاده کرد.

«حسن بهشتی پور» در گفت‌وگو با آرمان ملی اظهار داشته اگر ایران گمان می‌کند در شرایط کنونی می‌تواند با چانه زنی بیشتر امتیاز بیشتری بگیرد به نظر من نباید این روند را ادامه بدهد. در شرایط کنونی برخی از خطوط قرمز ایران در این پیشنهاد به رسمیت شناخته شده است بهتر است از این پیشنهاد استقبال کند. احیای برجام و بازگشت ایران به بازار انرژی جهان قطعا به سود ایران است. این وضعیت به سود همه کشورهای جهان است. پس از تحریم روسیه کشورهای جهان با یک تحریم وسیع درباره نفت و گاز و با چالش‌های مهمی مواجه شده‌اند.

به گفته این کارشناس حامی برجام، در شرایط کنونی مردم کشور با وضعیت اقتصادی خوبی مواجه نیستند و دشواری‌هایی را تحمل می‌کنند. معتقدم برجام چارچوبی بود که منافع ایران را از بُعد امنیتی و سیاسی تأمین می‌کرد اما به لحاظ اقتصادی نتوانست وعده‌هایی که رئیس‌جمهور قبلی داده بود را محقق کند اما این به این معنا نیست که کل برجام بی‌فایده بوده است. ایران انتظار داشت که به اهداف اقتصادی برجام دست پیدا کند تا در این راستا تحریم‌ها پایان یابد اما این مهم محقق نشد، از این جهت ایران اکنون چانه‌زنی سیاسی می‌کند که آمریکا بپذیرد ایران از اثرات اقتصادی برجام بهره‌مند شود.

با وجود دیدگاه‌های امیدوارکننده در این زمینه، برخی هم می‌گویند مواضع طرف‌های اصلی مذاکره بیشتر ناظر بر گریز از بار مسئولیت پایان برجام است و عملا چانه‌زنی‌ها به جایی نخواهد رسید.