پس‌زمینه تنش‌زدایی با ایران به سبک عربستان

در وضعیت رو به انجماد مذاکرات هسته‌ای، اظهارات «مصطفی الکاظمی» نخست وزیر عراق درباره پیشرفت‌ چانه‌زنی‌های تهران و ریاض و نزدیک بودن تفاهم میان این دو بازیگر منطقه‌ای، مورد توجه قرار گرفت خصوصا در روزهایی که سخنگوی دولت اظهار می‌دارد خبر تازه‌ای از وین نداریم.

به گزارش ایران مامن، پالس‌های مثبت مربوط به روابط ایران- سعودی همزمان شده با شکستن یخ‌های محور آنکارا- ریاض و سفر «رجب طیب اردوغان» به عربستان که برخی آن را دارای سویه‌های ضدایرانی می‌بینند.

از سوی دیگر طی سال‌های اخیر روابط ایران و عربستان تا حد زیادی از روابط کشورمان با غرب به خصوص آمریکا تاثیر پذیرفته تا جایی که برخی تحلیلگران مناسبات با ریاض را دماسنجی برای مناسبات با غرب توصیف کرده‌اند.

به همین خاطر، مناسبات ایران و عربستان همچنان با اما و اگرهای متعددی روبرو است. از دید برخی کارشناسان منطقه‌ای، سعودی‌ها به کاهش تنش با ایران به چشم یک تاکتیک می‌نگرند تا برنامه بلندمدت و شاید به قدرت رسیدن مجدد جمهوریخواهان این وضعیت را دگرگون سازد.

از این منظر، طی ماه‌های گذشته عربستان سعودی به موازات عادی‌سازی روابط با اسرائیل، با پشتیبانی کامل متحدان عرب خود خواستار انعقاد یک پیمان امنیتی جدید میان ریاض و واشنگتن با هدف حمایت کامل واشنگتن از این کشور در برابر ایران و نیز افزایش همکاری‌های ایالات متحده با این کشور در بحران یمن است.

این درخواست در مقابل درخواست ایالات متحده و اروپایی‌ها از کشور‌های عربی به منظور افزایش تولید نفت و گاز به منظور جبران کمبود نفت و گاز روسیه است که در اثر تحریم‌های غرب علیه روسیه انتظار وقوع آن می‌رود و جلوگیری از افزایش شدید قیمت نفت مطرح شده است؛ درخواست‌هایی که در صورت وقوع آن و با فرض عدم موفقیت مذاکرات هسته‌ای میان جمهوری اسلامی ایران و غرب دو ضربه مهم را به علائق جمهوری اسلامی ایران خواهد زد؛ ضربه اول توجه دوباره و سرمایه‌گذاری سنگین غرب در منطقه با هدف مهار جمهوری اسلامی ایران خواهد بود و ضربه دوم کاهش شدید قیمت نفت و گاز است که همین حالا نیز با توجه به اعمال انواع تحریم‌ها، دستیابی ایران را از سود صادرات محصولات هیدروکربنی کاهش داده است.

از سوی دیگر رقابت‌های تهران و ریاض در عراق نیز به شدت در حال افزایش است؛ این در حالی است که عربستان با حمایت کامل غرب از جمله بریتانیا و ایالات متحده موفق شده، دولتی همسو با خود را در اسلام آباد به عنوان حامی اصلی طالبان در افغانستان به سر کار بیاورد.

مذاکره میان ایران و عربستان فقط در سطوح عالی جواب می‌دهد

در همین ارتباط، «قاسم محبعلی» دیپلمات پیشین با اشاره به ضرورت شکل‌گیری گفت‌وگو میان ایران و عربستان در سطوح عالی برای تغییر وضعیت موجود می‌گوید: هر زمان که اماراتی‌ها قصد انجام مراوده دیپلماتیک مهمی با اسراییل دارند، پیش از آن یک سفر به ایران انجام می‌دهند یا مذاکراتی با تهران انجام می‌دهند تا رضایت ایران را جلب کنند و در تهران هم این خوشحالی ایجاد می‌شود که روابط با اماراتی‌ها در حال پیشرفت است، بعد بلافاصله توافق یا مراوده دیپلماتیک مهمی با اسراییل انجام می‌دهند.

به گفته وی، قطری‌ها هم معمولا چنین رویکردی را در سیاست منطقه‌ای‌شان پیگیری می‌کنند. کشورهای جنوب خلیج فارس با این روش زیرکانه حساسیت و واکنش ایران را مدیریت می‌کنند. بعید نیست که عربستانی‌ها هم از مذاکرات با ایران چنین هدفی را دنبال کنند.

نگاه خوشبینانه به آینده روابط تهران و ریاض

با وجود این نگاه‌ها، «کامران کرمی» کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به دو عنصر تداوم بحران یمن و سازناکوک دولت دموکرات با حاکمان عربستان بیان می‌دارد: عنصر سومی که به این فضا شکل واقع‌‌بینانه‌‌تری به الگوی رفتاری عربستان سعودی بخشیده است، موعد احتمالی تغییر جانشینی و نقل و انتقال قدرت است که باید در فضای ثبات و به دور از تنش‌های داخلی و منطقه‌ای صورت بگیرد. مختومه شدن پرونده قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی که با سفر رجب طیب‌اردوغان به عربستان و در آغوش کشیدن محمد بن‌سلمان به فراموشی سپرده شد، بخشی از این پروسه تنش‌زدایی منطقه‌ای از سوی ریاض است.

از این زاویه است که گفت‌وگوهای ایران و عربستان با وجود توقف مذاکرات احیای برجام، تداوم دارد و به گفته مقامات دخیل در مذاکرات دور ششم آن نیز به زودی برگزار خواهد شد.