خواص هوایی که نفس می‌کشیم

هوای تهران راه نفس کشیدن را برای ساکنان پایتخت بسته است. با آن که چند روزی باران هوای شهر را پاکیزه کرده بود، با توقف بارش‌ها یک‌باره حجم هوای آلوده به ریه مردم شهر سرازیر شد تا دوباره ماجرای آلودگی هوا به خبر اول خبرگزاری ها تبدیل شود.

مدیرکل پیش بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی به «جام جم» گفته «از روز پنجشنبه هشدارهایی در مورد آلودگی هوا اعلام کردیم و باید به این موضوع اشاره کنیم که این آلودگی هوا تا روز دوشنبه ادامه پیدا می کند و برمیزان آن افزوده می شود.» به گفته «صادق ضیاییان» میانگین شاخص آلودگی هوای تهران هم اکنون با رسیدن به عدد ۱۵۱ در شرایط «ناسالم» قرار گرفته است. البته امروز برخی از مناطق تهران، شاخص آلودگی هوای بسیار خطرناکی را در حال تجربه کردن هستند، مانند منطقه ۱۹ که شاخص آن روی عدد ۲۲۰ در وضعیت «بسیار ناسالم» قرار دارد.

به نوشته «خبر آنلاین»، «محمد اصغری» کارشناس هواشناسی روی آنتن زنده گفت: آلودگی کماکان وجود دارد و هرساله ما با این شرایط مواجه هستیم. نمودار وارونگی دما تا پایان روز تا وقتی با باد و بارش رو به رو نشویم ادامه خواهد داشت. این خبر خوشی برای دانش آموزان نیست و احتمال دارد تا آخر هفته درگیر آلودگی باشیم و شاید مدارس همچنان تعطیل بمانند. این فقط پیش بینی هواشناسی است. خوش‌بین به تمیز شدن هوای تهران، کرج و اراک تا پایان هفته نیستیم.

وضعیت فعلی همچنین باعث توجه رسانه‌ها به عوامل آلودگی شده است. به گزارش «دنیای اقتصاد» اگرچه ظرف روزهای گذشته شاخص کیفیت هوا به لحاظ غلظت ریزذرات معلق با منشأ خودرویی افزایش پیدا کرده است، اما بررسی دقیق‌‌‌تر وضعیت دیگر آلاینده‌‌‌های شش‌‌‌گانه آسمان تهران نشان از افزایش ناگهانی غلظت دی‌‌‌اکسید گوگرد در پایتخت دارد که به ۵/ ۱ برابر شدن شاخص کیفیت هوا به لحاظ این آلاینده منجر شده است. در حالی که طی ۱۵ روز نخست آذرماه امسال میانگین شاخص کیفیت هوا به لحاظ غلظت دی‌‌‌اکسید گوگرد (SO2) نزدیک ۲۰ واحد بوده است، این شاخص یکباره رو به افزایش گذاشته و در یک روند تدریجی در نهایت در روز گذشته به ۳۳ واحد رسید که نشان از شروع مازوت‌‌‌سوزی در برخی صنایع و شاید نیروگاه‌‌‌های مستقر در اطراف تهران دارد. علاوه بر استفاده از سوخت مایع به‌ویژه مازوت یا همان نفت کوره، استفاده از گازوئیل با استاندارد پایین‌‌‌تر از یورو چهار توسط خودروهای سنگین نیز می‌تواند به انتشار اکسیدهای گوگرد در هوا منجر شود. اما در روزهای اخیر تغییر خاصی در الگوی حرکت یا مصرف این گروه از خودروها رخ نداده که بتوان افزایش غلظت SO2 را به آن نسبت داد.

امسال هنوز شدت آلودگی گوگردی به اندازه سال گذشته نیست، اما ادامه مازوت‌‌‌سوزی می‌تواند وضعیت را به مراتب بغرنج‌‌‌تر و جنس آلودگی هوا برای تهرانی‌‌‌ها را سمی‌‌‌تر کند. دنیای‌اقتصاد پنج‌شنبه هفته گذشته با انتشار گزارشی در صفحه صنعت و معدن با عنوان «یخبندان گازی صنایع» اعلام کرد برخی فعالان صنایع مختلف هشدارهایی مبنی بر قطع و نوبت‌‌‌بندی گاز دریافت کرده‌‌‌اند. بر اساس این گزارش همزمان با افزایش برودت هوا در کمتر از دو هفته اخیر میزان مصرف گاز بخش خانگی و تجاری ۵/ ۱ برابر شد و مادامی که از میزان این مصارف کاسته نشود، جیره‌‌‌بندی تنها چاره است و در مقطع جیره‌‌‌بندی و قطعی گاز نیز سوخت جایگزین صنایع و برخی نیروگاه‌‌‌های برق که قابلیت استفاده از سوخت مایع را دارند، مازوت یا در بهترین حالت گازوئیل است.

این هشدارها را می‌توان به منزله یک علامت رسمی دیگر از جایگزین شدن مازوت به جای گاز تلقی کرد که آثار آن بلافاصله در شاخص کیفیت هوای پایتخت نیز رصد شد. افزون بر این شهروندانی که دیروز بین تهران و کرج سفر کردند نیز آلودگی شدید در هوای کلان‌شهر همسایه استان تهران را با چشم غیرمسلح رصد کرده‌‌‌ و حتی هوای حریم غربی استان تهران را آلوده‌‌‌تر از پایتخت تشخیص دادند. با توجه به استقرار یک نیروگاه بزرگ و برخی صنایع در این محدوده می‌توان آلودگی شدید هوای کرج را نیز به تحولات رخ داده در نوع سوخت مصرفی صنایع نسبت داد.

مساله مهمی که سیاستگذار باید به آن توجه کند، پایداری آلاینده ناشی از مازوت‌‌‌سوزی در هوا است. دی اکسیدسولفور  SO2 می‌تواند بین دو تا چهار روز در لایه‌‌‌های پایینی جو باقی بماند و هوا را آلوده نگه دارد یا هوای آلوده به ذرات معلق را سمی‌‌‌ کند. به این ترتیب آثار سوء هر یک روز مازوت‌‌‌سوزی توسط صنایع کوچک و بزرگ تا چند روز بعد در شهری مثل تهران ملموس است و شهروندان ناگزیر به تنفس این آلاینده با غلظت بیش از حد معمول برای چند روز پیاپی خواهند بود.

جای خالی انتشار منظم پیش‌بینی‌‌‌ها و هشدارهای رنگی آلودگی توسط هواشناسی از یک سو و بی‌‌‌عملی یا عدم‌اقدام به موقع و اخذ تصمیمات موثر در زمانی که این هشدارها صادر می‌شود از سوی دیگر، سبب شده شهروندان تهرانی بیشتر از آلودگی هوا آسیب ببینند؛ کمااینکه با این وضعیت حتی نمی‌توانند تصمیمات خود را درباره تردد در شهر متناسب با وضعیت سلامت خود به بهترین شکل ممکن تنظیم کنند.

این در حالی است که بر اساس گزارش آلودگی هوای سال ۱۴۰۰، ۱۴‌درصد از مجموع مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در سال ۱۳۹۹ در گروه سنی ۳۰ سال به بالا ناشی از تنفس هوای آلوده به ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون بوده است. همچنین بر اساس این گزارش در سال ۹۹ چهار‌هزار و ۱۲۲ شهروند تهرانی به دلیل تنفس هوای آلوده به ریزذرات معلق جان خود را از دست داده‌‌‌اند. با وجود تحمیل هزینه‌‌‌های سنگین به نظام سلامت از بابت آلودگی هوا، سیاستگذاران و تصمیم‌‌‌سازان همچنان در دو راهی انتخاب از گزینه‌‌‌ای که به نفع ارتقای سلامت جامعه منجر می‌شود، دچار تعلل می‌‌‌شوند.